ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ16ን 21ን ነሓሰ 2025 ብመሰረት ቅዋም ሰልፊ ዓንቀጽ 6.1.11፡ ዓመታዊ ስሩዕ ኣኼባኡ ኣካይዱ። ኣብ መኽፈቲ ናይዚ ኣኼባ ኣቦመንበር ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ ብጻይ ገረዝጊሄር ተወልደ፡ እዚ ኣኼባ ዝካየደሉ ዘሎ እዋን ህዝብና ኣብ ትሕቲ ጭቆና ህግደፍ ስግኣቱ ኣብ ዝገደደሉ፡ ከባቢና ብዝተፈላለዩ ቅልውላዋትን ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋን ኣብ ዝናወጸሉ ዘሎ ህሞት ምዃኑ ብምጥቃስን መጻኢና ብምእማትን ቃል ኣስሚዑ።
ኣብዚ ኣኼባ ቀዳማይ ኣጀንዳ ኮይኑ ኣብ ዝተሰርዐን ኣቐዲሙ ናብ ተሳተፍቲ ዝተዘርግሐን ናይ 9 ኣብያተ-ጽሕፈት ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤን ክፍሊ ምቁጽጻር ገንዘብ (ኦዲት)ን ዓመታዊ ጸብጻብ፡ በብሓደ ተዘትይሉ። ባይቶ ኣብቲ ጸብጻብ ኣብ ዘካየዶ ዓሚቕ ምይይጥን ገምጋምን ፍሉይ ቆላሕታ ካብ ዝሃቦም፡ ስርርዓዊ ኣካላት ምስፋሕን ምድልዳልን፡ መንእሰያት ተካኢ ሓላፍነቶም ንክፍጽሙ ምትብባዕ፡ ኣህጉራዊ ዝምድናታት ብመንጽርቲ ዝረአ ዘሎ ቅልጡፍ ከባብያውን ኣህጉራውን ምቅይያራት ፍሉይ ግምት ምግባር፡ ዜናዊ ልሳናት ሰልፊ ምስፋሕ፡ ጉዳይ ስደተኛታት ኤርትራ ብመጽናዕቲ ብዝተሰነየ ምክትታልን ምስናድን ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ዘተባብዕ ኩነታት ምጥጣሕ ዝብሉ ይርከብዎም።
በቲ ድሕሪ ዘተ ንክስነድ ዝጸደቐ ጸብጻባት መሰረት፡ ኣባላት ሰዲህኤ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት’ውን፡ ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ግዜ ኣብ ኩሉ መዳያት ሰልፎም ንምሕያል ንዘርኣይዎ ተወፋይነት ንኢዱ፡ ኣብ መጻኢ ከኣ ኩለ-መዳያዊ ኣበርክተኦም ከም ዘሕይሉ ዘለዎ እምንቶ ኣሕዲሱን ኣተባቢዑን።
ስሩዕ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ፡ “ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ዞባናን” ኣብ ዝብል ሰፊሕ ዛዕባ እውን ዓሚቕ ምይይጥ ኣካይዱ። ድሕሪቲ ንህልዊ ኩነታት ሃገርና፡ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራን ከባቢናን ዝጸሉ ምዕባለታት ብኹሉ መልክዑ ብምድህሳስ ድማ እዞም ዝስዕቡ ውሳነታት ኣመሓላሊፉ።
1) ኤርትራን ህዝባን ሎሚ’ውን ብሰንኪ ወጽዓ ህግደፍ ካብ ሓሳረ-መከራን ብኩራት ኩሉ መሰረታዊ መሰላትን ኣይደሓኑን። ኤርትራ ቁጠባኣ ዝዓነወ፡ ህንጻታታ ዝኣረገ፡ ህዝባዊ ትካላታ፡ ዝፈረሰ መጉዓዝያታታን መራኸቢ መስኖታታን ዝተዳህከ ቁሸት ኮይና ከም ዘላ ባዕሉ እቲ ርእሰ ሃገር ዝበሃል መላኺ ዝተኣመነሉ ኮይኑ ኣሎ። ጉጅለ ህግደፍ ነዚ ህልዊ ኣሰካፊ ዘቤታዊ ጉዳያት ካብ ምጥንጣን ሓሊፉ፡ ተወሰኽቲ ግህሰታት ካብ ምፍጻም እውን ኣየቋረጸን። እቲ ሓቂ ከም’ዚ ዝተጠቕሰ ክነሱ፡ ዘይብሉ ኣውንታዊ ምስሊ ንምሓዝ፡ ምስ ኣሜሪካን ካለኦት ናይ ወጻኢ ሓይልታት ጽቡቕ ዝምድና ከም ዘለዎ መሲሉ ንምቕራብ ዝገብሮ ፍሹል ፈተነ ከም ዘሎ ኣኼባ መዚኑ። በዚ መሰረት ኣኼባ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ዘይሕለል ቃልሶም ንክቕጽሉ ዕዙዝ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።
2) ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ሓምለ ናይ ቤት ትምህርቲ ቁርኣን፡ ጊንዳዕ ኣማሓዳሪ ሸኽ ኣደም ጃብር ሻዕባንን መሳርሕቱ ኣቶ ሽኔቲ ሓሰንን ንብዙሓት ኤርትራውያን ዘላደየ ስብኣዊ ግህሰት ኣጋጢሙዎምስ፡ ክልቲኦም ተኣሲሮም ናብ ዘይተፈልጠ ቦታ ተወሲዶም ኣለዉ። ነዚ ዘሕዝን ፍጻሜ ብምውጋዝ ኩሉ ሕልና ዘለዎ ኤርትራዊ፥ ንሸኽ ኣድም ጃብር ሻዕባንን ኣቶ ሽኔቲ ሓሰንን ካልኦት ናይ ሕልና እሱራትን ይፈትሑ ኢሉ ክልዓል ማእከላይ ባይቶ ጸዊዑ!!
ጐድኒ ንጐድኒ እዚ ግፍዓዊ ፍጻሜ፥ ነታ መሬታ ኣሕዲጉ፡ ኣገልገልታ ብግዲ ናብ ሳዋ እንዳውረደ ብሕጽረት ኣገልገልቲ ዘሳቐያ፡ ብዓቢኡ ከኣ ንብጹእ ፓትርያርካ ኣቡነ ኣንጦንዮስ ክሳብ ዕለተ ዕረፍቶም ን16 ዓመታት ዝኣሰረላ ቤተ ክርስትያን ተዋህዶ፡ ሕጂ ተሓላቒኣ ብምምሳል፡ ኣብ ከባቢ ተኽረሬት፡ መሬት ህዝቢ ኣሕዲጉ፡ ቤተ ክርስትያን ከተስርሕን ሕርሻዊ ወፍሪ ከተካይድን ኣፍቂዱላ እናተባህለ፡ ብዙሕ የዛርብ ንዘሎ ጉዳይ ማእከላይ ባይቶ ብዕቱብ ርእይዎ። እዚ ተሃዋሲ ተግባር፡ ማሕበራዊ ነውጺ ንምስዋር እምበር ቤተ ክርስትያን ናይ ምስራሕ ሓልዮት ሓዲርዎ ከም ዘይኰነ’ውን ማእከላይ ባይቶ ተገንዚቡ። ህዝብና ቤተ ክርስትያን ኰነ መስጊድ ናይ ምስራሕ ተቓውሞ ከም ዘይብሉ ብኣንጻሩ ኣስላማዩ ክርስትያኑ ይትረፍዶ ኣብ ሃገሩ ኣብ ሃገር ስደቱ ከይተረፈ ተሓጋጊዙ ኣብያተ-ጸሎት ናይ ምህናጽ ባህሊ ዘለዎ ተሓላላይን ለባምን ህዝቢ ምዃኑ ብምዝካር፥ ኣብ መንጎ ክልቲኡ እምነታት ጐንጺ ፈጢሩ ዕድመ ስልጣኑ ንምንዋሕ ምዃኑ፡ ማእከላይ ባይቶ መዚኑ። ሕጋውነት ዘይብሉ ስርዓት መሬት ህዝቢ ክዕድል መሰል ከም ዘይብሉ ድማ ኣስሚሩሉ። ብዛዕብ’ዚ ኩነታት፡ ገለ ወገናት ኣብ መንጎ ኣስላምን ክርስትያንን ዝኽሰት ዘሎ ኣምሲሎም ክብለጽሉ ምፍታኖም ዘይሓላፍነታዊ እዩ። እዚ ድማ ኣብ መጻወዲያ ናይቲ ስርዓት ምውዳቕ ብምዃኑ ተቐባልነት ከምዘየብሉ ብምርዳእ ማእካለይ ባይቶ ካብዚ ሓደገኛ ወስታ ንክቑጠቡ ጸዊዑ።
3) መንግስቲ ኢትዮጵያ ብተደጋጋሚ፡ “ብዝኾነ መንገዲ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ክንውንን ኢና” ብዝብል ኣንጻር ልዑላውነት ኤርትራ የለዓዕል ከም ዘሎ ብወግዒ ዝገለጾ’ዩ። እዚ ሕቶ ብታሪኻዊ ይኹን ፖለቲካውን ዲፕሎማሲያውን መዐቀኒ ቅቡል ስለ ዘይኮነ፡ ኣኼባ ባይቶ ከም ዝቃወሞ ኣረጋጊጹ። ብምትሕሓዝ ከኣ ልዑላውነት ሃገራት ዝዕቅቡን ንኣጠቓቕማ ወደብ ዝምልከቱን ኣህጉራዊ ሕግታትን ቻርተራትን ንክልቲኡ ህዝብታት ከርብሕ ብዝኽእል መልክዑ ንክኽበሩ ጸዊዑ።
4) ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ፡ ኣገዳስነት ሰላማውን ልምዓታውን ዝምድና ህዝብታት ብምርዳእ፡ ነቲ “ብፍላይ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝህልወና ዝምድና ኣብ ሓባራዊ ዕብየትና ኣገዳሲ ግደ ክጻወት ስለ ዝኽእል፡ ልዑላውነት ሕድሕድ ብምኽባር፣ ኣብ ሕድሕድ ጣልቃ ብዘይምትእትታው፡ ንሰላምን ቁጠባዊ ዕብየትን ብሓባር ክንስርሕ ይግባእ።” ዝብል ኣብ 4ይ ጉባአ ዝጸደቐ መደብ ዕዮ ሰዲህኤ ሰፊሩ ዘሎ መትከላዊ ተረድኦ ምርኩስ ብምግባር፡ ኣብ መንጎ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብመትከል “ህዝቢ ምስ ህዝቢ” ናይ ሰላምን ምትሕግጋዝን ዝምድና ክህሉ ከም ዘተባብዕ ደጊሙ ኣረጋጊጹ።
እዚ ዝምድና ኣድማዕን ቀጻልን ንክኸውን፡ ብተሳትፎን ኣፍልጦን ህዝብታት ዝደልደለ፡ ትካላዊ መሰረት ዝሓዘን ውሱናት ጉጅለታት ንጸቢብ ናይ ውግእ ድሌቶም ዘይጨውይዎን ንክኸውን ክልቲኡ ህዝብታት ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮኡ ተማሂሩ ዝቆጻጸሮ ንክኸውን ክቃለስ ከም ዝግበኦ ኣዘኻኺሩ። እንተቲ ንዕዘቦ ዘለና “ጽምዶ” እቲ ፈጢርዎ ዘሎ ናይ ክልቲኡ ኣብ ዶባት ዝነብር ህዝቢ ናይ ምቕጻል ውሕስነት ዘየብሉ ርክባት ግዝያዊ እፎይታ ዘለዎ’ኳ እንተመሰለ፡ እቲ መስርሕ ምስጢራዊ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ኣብ ጽልኢ ዝተሰረተ ፖሊቲካውን ወተሃደራውን ምሕዝነት ምዃኑ ግሁድ ምልክታት ኣለዎ። ከምዚ ዝበለ ጽምዶ ኣብ ሎሚ በጺሑ ካብ ሕቡእ ናይ ሸርሒ ተዋስኦ ህግደፍ ነጻ ክኸውን’ዩ ዝብል እምነት የብልናን።
5) ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ኣብዚ ብሓፈሻ ኣብ ዞባና ብፍላይ ከኣ ኣብ ጐረባብትና፡ ዝምዕብል ዘሎ ፖለቲካዊ ቅልውላውን ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ ምግልባጥን በዓል ዋኒን ምዃኑ ክዝንግዕ ከምዘይብሉ መዚኑ። በጃ ህዝቡ ኮይኑ ኣድማዒ እጃሙ ናይ ምብርካት ሓላፍነት ከም ዘለዎ’ውን ተገንዚቡ። ነዚ ንክበቅዕ ግና ዝተበተነ ሰብኣውን ነገራውን ዓቕሙ ምእካብ ዘይስገር ምዃኑ ባይቶ ኣብዚ ኣኼባ ኣስሚርሉ ። በዚ መሰረት ሰዲህኤ ነቲ፡ ምውዳቕ ስርዓት ህግደፍ፡ ምዕቃብ ልዑላውነት፡ ምሕላው ሓድነት ህዝብን ምትካል ዲሞክራሲያዊ ስርዓትን ኣብ ዝብሉ 4ተ መሰረታዊ ኣዕኑድ ኣትኪሉ ዝተጠርነፈ፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ንምሕያል ዘለዎ ድልዉነት እናረጋገጸ፡ ዝሰፍሐ ጽላል ሓይልታት ለውጢ ንክምስረት ከኣ ከም ወትሩ ዕዙዝ ጸዋዒቱ ኣቕሪቡ።
6) ኣብ ዝኾነ ኩርነዓት ዓለም፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣዕቊበን ዘለዋ ሃገራትን ከም ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ዝኣመሰላ ሰብኣዊ ትካላትን ብሓፈሻ ንድሕነት ኩሎም ኤርትራውያን ስደተኛታት ብፍላይ ከኣ ነቶም ኣብ ኢትዮጵያ ዝከላበቱ ዘለዉ ብዝምልከት ኩሉ ዝከኣለን ሰብኣዊ ሓለዋ ንክገብራ ባይቶ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።
7) ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ፡ ኣብ ጐረቤትና ሱዳን ዘሎ ንዝያዳ 2ተ ዓመታት ዝቐጸለ ውግእ፡ ኣብ ልዕሊ ህይወትን ንብረትን ዘኸትሎ ዘሎ ህልቂትን ዕንወትን ብምድህሳስን፡ ነቲ ሱዳን ከይትከፋፈል ዘሎ ስግኣት ኣብ ግምት ብምእታውን፡ ሱዳናውያን ጀነራላት ካብዚ ኣብራሲ ውግእ ወጺኦም፡ ጉዳዮም ንናይ ግዳም ሓይሊ ኣሕሊፎም ብዘይምሃብ ብሰላምን ልዝብን ክፈትሕዎ ጸዊዑ።
ኣብ መወዳእታ እቲ ኣኼባ፡ ብመሰረት ቅዋም ሰዲህኤ ዓንቀጽ 6.1.17. ኣቦ መንበር ኣቶ ገረዝጊሄር ተወልደ ንመጻኢ ሓደ ዓመት ክቕጽል ድሕሪ ምምራጹ፡ ንሱ ብዝሓጸያ መሰረት ከኣ ከትመርሕ ዝጸንሐት ትሽዓተ ዝኣባላታ ፈጻሚት ሽማግለ ንመጻኢ ሓደ ዓመት ኣብ ምምራሕ ክትቅጽል ብምሉእ ድምጺ ተሳተፍቲ ኣጽዲቑ። ድሕሪ’ዚ ንመድረኻዊ ተርእዮታትን ብድሆታትን ዝምጥኑ፡ ኣገደስቲ ለበዋታት ብምቕራብ ኣኼባ ተደምዲሙ።
ንቅዋማዊ ምሕደራ፡ ዲሞክራሲን ምዕባለን ንቃለስ!
ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ
22 ነሓሰ 2025
ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ16ን 21ን ነሓሰ 2025 ዓመታዊ ስሩዕ ኣኼባኡ ካይዱ። ኣብ መኽፈቲ ናይቲ ኣኼባ ኣቦመንበር ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ ብጻይ ገረዝጊሄር ተወልደ፡ እዚ ኣኼባ ዝካየደሉ ዘሎ እዋን ህዝብና ኣብ ትሕቲ ጭቆና ህግደፍ ስግኣቱ ኣብ ዝገደደሉ፡ ከባቢና ብዝተፈላለዩ ቅልውላዋትን ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋን ኣብ ዝናወጸሉ ዘሎ ህሞት ምዃኑ ብምጥቃስን መጻኢና ብምእማትን ቃል ኣስሚዑ።
ኣኼባ ከም ቀዳማይ ኣጀንዳኡ፡ ኣብ ዓመታዊ ጸብጻብ ነፍሲ ወከፍ ቤት ጽሕፈት ፈጻሚ ሽማግለን ክፍሊ ምቁጽጻር ገንዘብን ሰፊሕ ምይይጥ ኣካይዱ ኣብ መወዳእታ ከኣ ከም ሰነድ ሰልፊ ክዕቀብ ኣጽዲቕዎ። ነቲ ጸብጻብ ድሕሪ ምዕዛብ ድማ ኣባላት ሰልፊ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ንዘበርከትዎ ንኢዱ ከም ዝቕጽልዎ ዘለዎ እምነት ኣንጸባሪቑ።
“ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ዞባናን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣገዳስን እውናውን ኣጀንዳ ሰፊሕ ሚዛንን ገምጋምን ዘካየደ ስሩዕ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ፡ ብዛዕባ ህልዊ ኩነታት ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ጨቋኒ ምምሕዳር ህግደፍ፡ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ህዝቢ ሃይማኖታዊ ምትፍናን ንምፍጣር ዝፈጥሮ ሸርሒ፡ ሕቶ ዋንነት ኣፍደገ ባሕሪ ኢትዮጵያ፡ ምንቅስቓስ ጾምዶን ዘይውሑስ ኣተሓሕዛኡን፡ ኣብዚ ወሳኒ እዋን ግደ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ሃለዋት ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዝሓልፍዎ ዘለዉ ሕሱም ህይወትን ግደ ሰብኣዊ ትካላትን ኣብ ዝብሉ ጉዳያት ሰፊሕ ምይይጥ ኣካይዱ ውሳነታት እውን ወሲኑ።
ኣኼባ ኣብ መወዳእታ ፈጻሚት ሽምግለ ብምምራጽን ኣገደስቲ ለበዋታት ብምትሕልላፍን ተዛዚሙ። (ነዚ ኣኼባ ዝምልከት ደምዳሚ መግለጺ ኣብ ሓጺር ግዜ ክዝርጋሕ’ዩ።)
ሕጊ ደቂ ሰባት ካብ ዝተሓተ ክሳብ ዝለዓለ ደረጃ መነባብሮ ተኸባቢሮምን ተኸኣኢሎምን ንክነብሩ ዘኽእል ቀይዲ እዩ። ሕጊ ድልየትን ስምምዕን ሕብረተሰብ ኣብ ግምት ኣእትዩ ስለዝቐውም ድማ ንኹሉ ማዕረ ኣገልግሎትን ይህብ። እዚ ኣብ ደቂ ሰባት ጥራሕ ዝረኤ ዘይኮነ፡ ኩሉ ፍጡር ዝምራሓሉ ነናቱ ተፈጥራዊ ሕጊ ኣልዎ። ህልውና ሰባት፡ ኣብ “መን’ዩ ሓቀኛ?” ዘይኮነ፡ ኣብ “መን’ዩ ሓያለ?” ዝምርኮስ ንከይከውን ሚዛን ዝሕሉ ሕጊ እዩ። ሰባት ይኹኑ ትካላት በብደረጀኦም “እንታይ ከም ዝገብሩን እንታይ ከምዘይገብሩን” ዝድርት’ውን ንሱ እዩ። ሕጊ ኣጽኒዑ ንዘኽብሮ ዘተባብዕን ዝሕሉን ክኸውን እንከሎ፡ ንዝጠሓሶ ከኣ ናይ ምቕጻዕን ምግዳብን ጉልበት ኣለዎ።
ኤርትራውያን ካብ እንልለየሉ ሓደ ኣብ ሕጊ ዘለና ምእዙዝነት እዩ። ኣብ ኤርትራ ሕጊ ካብታ ዝተሓተት ምምሕዳር ቁሸት ጀሚሩ ክሳብ ዝለዓለ ከም ዝሰርሕ ነዊሕ ድሕረ ባይታ ኣለዎ። ኣብ ብዙሕ ከባብታት ሃገርና ንሓደ ናብ ፍትሒ ዘተግብር ዳኛ ወይ ፍርዳዊ ኣካል ከተቕርቦ ምስ እትደሊ፡ “ዝባን ሕጊ ካብ እገረይ ከይትተርፍ” ክበሃል እንከሎ፡ ደረጃኡን መዓርጉን ብዘየገድስ፡ ሰጥ ኢሉ ናብ ሕጊ ካብ ምቕራብ ካልእ ምርጫ የብሉን። እዚ ድማ ኣብ ሕብረተሰብና፡ በቲ ሓደ ወገን ንሕጊ ምምእዛዝ ዘንእድ፡ ዘይምኽባር ድማ ዘጸይፍን ተወሳኺ መቕጻዕቲ ዘኸትልን ምዃኑ ዘርኢ’ዩ። “ብሕጊ ዝተቖርጸት ኢድሲ ዳርጋ ዘላ” ኢልካ’ውን ይምሰል’ዩ።
ኣብ ኤርትራ፡ ኣይኮነንዶ ብመሰል ወዲ ሰብ፡ ብድሕነት እንስሳን ኣግራብን ከይተረፈ ዝግደሱ ነዊሕ ዕድመ ዘለዎም ሕግታት እንዳባ ኣለዉ። ካብኣቶም ምስ ዕቤትን ምዕባለን ክመሓየሹ ዝግበኦም ከም ዘለዉ ከኣ ኣይከሓድን። እዞም ሕግታት እንድባ ኣብ ቅድሚ መግዛእታዊ ስርዓታት’ውን ተቐባልነት ዝነበሮም፡ ናይ ህዝብና ኣርሒቕካ ናይ ምርኣይ ልቦና ዘመላኽቱ እዮም። ናይ ኣተገባብረኦም መስርሕ ፍትሓዊ ዳንነቱን’ውን፡ ካብቲ ሎሚ ዝረአ ዘሎ ዘመናውነት ዝንእስ ኣይነበረን። ከም ኢጣልያ ዝኣመሰሉ ንሃገርና ዝገዝኡ ሓይልታት ከኣ፡ በቲ ኤርትራዊ ሕጊ እንዳባታት ተመሲጦም ኣብ ምስናዱ ግደ ከም ዝነበሮም መግዛእታዊ ታሪኽና ይምስክር። ሎሚ ህዝቢ ኤርትራ ናይቲ ባህላዊ ኮነ ዘበናዊ ሕግታት ተጠቃሚ ዘይምዃኑ ከኣ ዘቖጥዕን ንናይ መሰል ቃልሲ ዘለዓዕልን ዘሕርንን ኮይኑ’ሎ።
ናይዚ ንዛረበሉ ዘለና ሕጊ ብጽሒትን ሓያልነትን ምስ ዝገሃድ ለውጥን ምዕባለን እናማዕበለን እናዘመንን ክኸይድ ዝጸንሐ ኮይኑ፡ ብደረጃ ኣህጉር ዝህሉ ሰላምን ህድኣትን ንምርግጋጽ’ውን ጽልዋኡ ኣዝዩ ዕዙዝን ወሳንን ኮይኑ ንረኽቦ። ናይዚ ዕዙዝ ግደ ምብኳር ክሳብ ክንደይ ሰላም ዘሪጉ ዘይዛሪ ስግኣት ከም ዘስዕብ ከኣ፡ ህልዊ ኩነታት ዓለምና ይምስክር። ኣህጉራዊ ሕግታት፡ ውዑላትን ቻርተራትን ብሓፈሻ ዓለምና ብፍላይ ከኣ ልኡላውነት ሃገራት ዝሕልዉ ኣዕኑድ እዮም። እዞም ኣዕኑድ ኣብ ዘይክበርሉ ግና፡ ዓለምና ዓንዱ ከም ዝተሰብረ ገዛ ናይ ምፍራስ ዕድላ ሰፊሕ ምዃኑ ብዙሕ ኣብነታት ምጥቃስ ይከኣል።
እዞም ኣህጉራዊ ሕግታት ኣብ ውሱናት ዛዕባታት ጥራይ ዘተኰሩ ዘይኮኑ፡ ብኣኣቶም ዘይጽሎ መዳይ ናይ ህይወት የለን። ኣብ መዳያት፡ ሰብኣዊ መሰል፡ ኣተገባብራ መስርሕ ፍትሕን ዲሞክራስያዊን፡ ካለኦትን ኣብ ሕገመንግስቲ ሃገራት ከም ቀወምቲ ዓንቀጻት ዝሰፍሩ ምእንቲ’ዚ እዮም። ኣብቲ ብውሳነ ህዝቢ ዝጸድቕ ሕገመንግስቲ ተመስሪቶም ዝወጹ ሕግታት ከኣ፡ ሃገራት ዝምረሓሎም እዮም። ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሕገመንግስቲ ዝተነፍገን ሃገራት ግና፡ በቶም ኣህጉራዊ ሕግታት’ውን መሰልካ ከተኽብር ከምዘይካኣል ህዝብና ዝነብሮ ዘሎ እዩ።
ዓለምና ዝተፈላለየ ስፍሓት፡ ብዝሒ ህዝቢ፡ ቁጠባዊ ዓቕምን ወተሃደራዊ ዕቤትን ብዘለወን ኣስታት 195 ልኡላዊ ሃገራት ዝቖመት እያ። ምስዚ ኩሉ ፍልልያተን ከኣ ብሕጊ ዝሕለው ነናተን መዕቀኒ ኣለወን። ንኣብነት ኣስታት 99 ካብ ኤርትራ ብስፍሓት ዝዓበያ እየን። እተን ዝተረፋ ከኣ ካብኣ ይንእሳ። ብብዝሒ ህዝቢ ዝምልከት ድማ ኤርትራ ኣብዘን ዝሓለፉ 4ተ ዓመታት ብተኸታታሊ ኣብ መበል 132 ተሰሪዓ ትርከብ። ምስዚ ኩሉ ፍልልያተን ግና ኣብ ቅድሚ ኣህጉራዊ ቻርተር ውድብ ሕቡራት ሃገራት ዓንቀጽ 2 ንኡስ ዓንቀጽ 4፡ ኩለን ልኡላዊ ሃገራት እየን። ኣብቲ ካልእ መዕቀንታት ዘሎ ሓላፍ-ዘላፍ’ውን ካብዚ ዝተፈልየ ኣይኮነን። ሳላ ኣህጉራዊ ሕግታት ግና፡ “እታ ዝዓበየት ነታ ዝነኣሰት፡ እታ ብዙሕ ህዝቢ ዘለዋ ነታ ውሑድ ዝህዝባ፡ ወይ እታ ዝሃብተመትን ዝሓየለትን ነታ ዝደኸየትን ዝደኸምትን ክዕምጥረአን እቲ ሕጊ ኣየፍቅደለንን’ዩ። በመጽር’ዚ እዩ ከኣ ናይ ኢትዮጵያ 130 ሚልዮን ዝበጽሕ ህዝባ ምስ’ቲ ውሑድ ህዝቢ ኤርትራ ኣወዳዲራ ኣህጉራዊ ሕጊ ዘየኽብር ወስታታት ክትስንዝር እንከላ እዩ፡ ኣህጉራዊ ተቐባልነት ዘይህልዋ።
ከምቲ “ክውዕየካ ብማንካ ክዝሕለካ ብኢድካ” ዝበሃል፡ ሕጊ ካብ ዝተሓተ ክሳብ ዝለዓለ፡ ካድልየካ እንከሎ እትሕልዎ፡ ኣብ ዘይጠዓመካ ከኣ እትጥሕሶ ዘይኮነ፡ ከምቲ “ክሕልወካ እትደልዮ ከተኽብሮ’ውን” ዘለካ እዩ። ህግደፍ ብመንጽርዚ፡ እቲ ኣብ ጉዳይ ካለኦት ልኡላዊ ሃገራት እናኣተወ ዝሓማዝቖን ኣብ ተመኩሮ ኡኩረይን ምስ ወረርቲ ዝተሰለፎን ወሲኽካ፡ ክሳብ ክንደይ ሕገመንግስታዊ ተጠቃምነት ህዝቢ ኤርትራ ነፊጉ፡ ይዕንድር ከምዘሎ ርኡይ እዩ። ከምዚ ምግባሩ ንህዝብና ምብዳሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ በቲ ከም ድላዩ ክጥሕሶ ዝጸንሐን ዘሎን ኣህጉራዊ ሕግታት ክሕለው ዘለዎ ዕድል ከም ዝጸብብ ምግንዛብ የድሊ። እስኪ ንሕሰብ “ሓደ ጥርጡር ኣብ 48 ሰዓታት ናብ ቤት ፍርዲ ይቐርብ” ዝብል ሕጊ ኣናሃለወ እዮም፡ ኤርትራውያን ግዳያት ንዓሰርተታት ዓመታት “ኣበይ ከምዝተኣሰሩ’ኳ ዘይፍለጥሉ” ኩነታት ክፍጠር እንከሎ፡ ምስ ምንታይ ይቑጸር። ኩነታት ክጸብብ እንከሎ ግና፡ ህግደፍ’ውን በቲ ዘየኽበሮ ሕጊ ንክሐሎ እዩ ንብዓት ሓርገጽ ዝነብዕ።
ኣብዚ እዋን’ዚ ንዓለምና የስግእዋ ካብ ዘለዉ፡ ናይ ሃገራት ልኡላውነት ዝዕቅቡ ኣህጉራዊ ሕግታት ምጥሓስ እዩ። ውግእ ሩሲያን ዩክረይንን ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ዝተኻየዱን ዝካየዱ ዘለዉን ውግኣት ናይዚ ኣብነት’ዮም። ኢትዮጵያ ኣንጻር ልኣላውነት ኤርትራ ተስመዖ ዘላ ቀጻሊ ወስታታት ዘስገኣና’ውን ናብ ዝኸፈአ ደርጃ ከይምዕብል እዩ። ኢትዮጵያ ምስ ሶማሊያ፡ ኬንያ፡ ደቡብ ሱዳንን ሰሜን ሱዳንን ናይ “ልኡላዊ ዶበይ ተጣሒሱ” ጥርዓን ብቐጻሊ ከተቕርብ እትስማዕ’ያ። ካብ ከምዚ ዝኣመሰለ ክልተ ዓይኒ ናይ ምርኣይ ተመኩሮታት ብምንቃል ኢና ከኣ፡ “ሕጊ እንተዘይሓሊኻዮ ኣይሕልወካን’ዩ” እንብል።
ኢትዮጵያ ኣባል ዓረብ ሊግ ንምዃን ትጽዕር ከም ዘላን ጻዕራ ግብራዊ ክሳብ ዝኸውን ከም እትቕጽሎን ኣቢሲንያ ቢዝነስ ኔትዎርክ (Abyssinia Business Network) ዝተባህለ ትካል ዜና ሓደ ላዕለዋይ በዓል መዚ ብምጥቃስ፡ ብ18 ነሃሰ 2025 ካብ ኣዲስ ኣበባ ብዝዘርግሖ ሓበሬታ ኣፍሊጡ። እቲ ተበግሶ ናይታ ሃገር ጀኦግራፊያዊ ኣቀማምጣን ቁጠባዊ ምሕዝነትን ኣብ ግምት ብምእታው፡ ኣንጻራ ዝካየድ ጸለመ ንምምካት ካብ ዝብል ከም ዝነቅል ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ። እቲ ሱጉምቲ መቐጸልታ ናይቲ ብቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ኣባል ብሪክስ ንምዃን ዝተወስደ ስጉምቲ እዩ’ውን ተባሂሉ።
ኣብ ፓርላማ ኢትዮጵያ ኣቦመንበር ኮሚተ ጉዳያት ኣህጉራዊ ዝምድናታትን ሰላምን ዝኾነ ኣንበሳደር ዲና ሙፍቲ፡ ኣባልነት ዓረብ ሊግ ሃገሩ ምስተን ኣባል ሃገራት ዓሚቕ ታሪኻዊ፡ ባህላውን ቁጠባውን ምትእስሳር ምፍጣር ከም ዘኽእል ምጥቃሱ እቲ ዜና ሓቢሩ። እቲ ኣንበሳደር ኣስዒቡ፡ ኣባልነት ምርካብ፡ ምስ ሃብታማት ሃገራት ዓረብ ናይ ንግዲ፡ ወፍርን ምህናጽ ትሕተ-ቅርጻን ምትእስሳር ምድልዳል ከም ዘኽእል’ውን ጠቒሱ። እዚ ተበግሶ ንኣባልነት ኢትዮጵያ ንዘጋጥማ ዘሎ ፖለቲኮ-ጀኦግራፊ ብደሆታት መመከቲ እዩ እውን ተባሂሉ።
ኢትዮጵያ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ብፍላይ ብግብጺ ምስ ኩነታት ዓብይ ግድብ ሕዳሰ ኢትዮጵያ ብዝተተሓሓዘ፡ ብጌጋ ክትግለጽ ምጽነሓ’ውን ኣንበሳደር ዲና ሙፍቲ ኣብ መብርሂኡ ምጥቃሱ ተገሊጹ። ኣተሓሒዙ ድማ ኣባልነት ዓረብ ሊግ ንኢትዮጵያ ኣብ ኣገደስቲ ዞባዊ ዛዕባታት ሓሳባ ብቐጥታ እተቕርበሉን ጌጋታት እተእርመሉን መድረኽ ከም ዝፈጥረላን ካብ ተኸላኻልነት ናብ ኣጥቃዕነት ከም ዘሰጋግራን ከኣ ኣመልኪቱ።
ብቑዕ ኣባል ዓረብ ሊግ ንምዃን ፖለቲካውን ባህላውን መምዘኒ ከምኡ’ውን ጉዳይ ቋንቋ ዓረብ ዝለዓል’ኳ እንተኾነ፡ መራሕቲ ኢትዮጵያ ነቲ መምዘኒ ኣርሒቑ ብዝጥምት ከም ዝርድእዎ ተጠቒሱ’ሎ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ከኣ ታሪኽ ኢትዮጵያ፡ ኣብነት ሰባኣውነት፡ ኣብዘሓ ባህልን ሃይማኖትን መልከኣ-ምድራዊ ኣቀማምጣን ከምኡ እውን ዱልዱል ዝምድና ምስልምናን ክርስትናን ዘርኢ ብምዃኑ ከም ሃብቲ ከም ዝውሰድ ተጠቒሱ።
ዓረብ ሊግ 22 ቀወምቲ ኣባል ሃገራት ዘለዉኦ፡ ብ1945 ብ7 ሃገራት ዝተመስረተ፡ ኣብ ካይሮ ዝመደበሩ ማሕበር እዩ። ኤርትራ፡ ህንድን ግሪኽን ዝርከበአን 7 ተዓዘብቲ ኣባል ሃገራት ከኣ ኣለወኦ።
ኣመሪካ ዜጋታታ፡ ንኤርትራ ወሲኽካ ናብ 8 ሃገራት ክጐዓዙ ከለዉ ክጥቀቑ ምዒዳ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ካብ ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ዝወጸ ሓጺር ጸብጻብ፡ ኣመሪካውያን ዜጋታት ናብ 8 ሃገራት ክገሹን ኣብኣተን ክነብሩ ክሓስቡ እንከለዉን፡ ቅድሚ ምውሳኖም ምእንቲ ድሕነቶም ምስ ዝምልከቶም ንክላዘቡ ጸዊዑ። ኣብቲ ጸብጻብ ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ኣመሪካ ካብ ምሕላው ድሕንነት ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኣመሪካውያን ዝዓበየ ዋኒን ከም ዘየብሉ ጠቒሱ። ኣብቲ ኣቐዲሙ ዝምዕድን ዘዘኻኽርን ጸብጻብ፡ ብዛዕባቶም ናብተን ሃገራት ዝገሹን ኣብኣተን ብቐዋምነትን ብሕግን ዝነብሩን ስግኣት ከም ዘሎ ኣንጸባሪቑ።
እቲ ኣመሪካዊ መንግስታዊ ትካል፡ ነተን ኤርትራ እትርከበን ዜጋታታ ናብኣተን ክገሸ ወይ ኣብኣተን ክነብሩ እንከለዉ ክጥንቀቑ ዝበለተን፡ ኣፍጋኒስታን፡ በርማ፡ ኢራን፡ ኒካራጉዋ፡ ሰሜን ኮርያ፡ ሩሲያን ቬንዙዋላን ንኩነታት ጸጥታአን ደረጃ “ዲ/D” እዩ ሂቡወን።
እቲ ጸብጻብ ነዚ መጠንቀቕታ ንምውጻእ ዘኽኣሎ ንነፍሲ ወከፍ እዘን ሃገራት ዝምልከት ናይ ጸጥታ መምዘኒ ረቛሕታት ዝምልከቱ ዳህሳሳት ኣብ ግምት ብምእታው ምዃኑ ሓቢሩ። እዚ ጸብጻብ ድሕሪቲ ኢስያስ ኣብ ዝሃቦ ቃለመጠይቕ፡ ምስ ኣሚሪካ እነካይዶ ጽምዶ ኣብ 2026 ኣዕዊትና ናብ ምንቅስቓስ ክንኣቱ ኢና ዝብል ቃል ምእታዉ ምምጽኡ ንደገፈቲ ህግደፍ ከም ዘሰንብዶም ፍሉጥ እዩ። ravel Advisory is a report from the U.S. Departecautions for U.S.
ኣብ ኢትዮጵያ ክልል ኣምሓራ ካብ ከተማ ጐንደር ንሰሜን ከባቢ ከተማ ዳባት ዝርከብ፡ ኣለምዋጭ ኣብ ዝተባህለ መደበር ተዓቚቦም ኣብ ልዕሊ ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት ሓድሽ ጉድኣት ከም ዘጋጠመ ሬድዮ ኤረና ብ17 ነሃሰ 2025 ኣፍሊጣ። እቲ ጉድኣት ዘጋጠመ ኣብቲ መደበር ኣብ ሕድሕድ መንነቶም ዘይተፈልጡ ዕጡቓት ብዝተኸፍተ ተኹሲ ምዃኑ ኤረና ኣብቲ መደበር ዘለዉ ምንጭታታ ብምጥቃስ ሓቢራ። እቲ
ብጸብጻብ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ውድብ ሕቡራት ሃገራት መሰረት፡ ልዕሊ 19 ሺሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝተዓቑብሉ ምዃኑ ዝንገረሉ መደበር ዓለም ዋጭ፡ ብተደጋጋሚ ጸገም ዘጋጥሞ ኣብ ናይ ውግእ ዞና ዝርከብ እዩ። እዚ ሓድሽ ጉድኣት ዘጋጠመ እቶም ስደተኛታት ብ15 ነሃሰ 2025 ረዲአት ንምውሳድ ተኣኪቦም እንከለዉ ምዃኑ ዝሓበረ እቲ ዜና፡ በቲ ዝተኸፍተ ተኹሲ ነጃት ኢብራሂም ዝተባህለት ጓል 15 ዓመት ከም ዝተወግአት ተፈሊጡ።
ካብዞም ኣብቲ መደበር ኣብ ሕማቕ መነባብሮን ናይ ጸጥታ ስግኣትን ዝርከቡ፡ መብዛሕትኦም ብሰንክቲ ኣብ ትግራይ ዝተኻየደ ውግእ ኣብቲ ክልል ካብ ዝነበረ መደበራት ናብ ኣለምዋጭ ዝገዓዙ ክኾኑ እንከለዉ፡ ብሰንኪ ውግእ ሱዳን ዝተመዛበሉ ኤርትራውያን እውን ከም ዝተወሰኽዎ ይንገር።
ኣለምዋጭ ኣብዚ እዋንዚ ካብተን ኣብ ኢትዮጵያ ኤርትራውያን ተዓቚበሙለን ዘለዉ ሰለስተ መደበራት ሓንቲ እያ።
ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ መንግስቲ ስዳን፡ መዓርፎ ነፈርቲ ካርቱም ተጸጊኑ፡ ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ 2025 ክኽፈት ምዃኑ ሓቢሩ። ነዚ ሓበሬታ ዝሃበ ሓደ ላዕለዋይ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ናይቲ መንግስቲ ከም ዝገለጾ ሱዳን ትሪቡን ጠቒሳ። ምኽፋት እቲ ምዕርፎ ነፈርቲ ጐኒንጐኒ ምምላስ ኣብያተ-ጽሕፈት መንግስቲ ካብቲ ብሰንኪ ውግእ ኣብ ፖርትሱዳን ዝጸንሐ ናብ ካርቱም ዝፍጸም ምዃኑ ኣብቲ መግለጺ ተመልኪቱሎ።
ምክትል ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳን ኢብራሂም ጃብር፡ እቲ ጽገና ኣብ መዳያት መስመር ማይ፡ ጽሬት፡ ሓይሊ ኤለክትሪክን መንቀልን መዕረፍን መስመር ነፈርትን ከም ዝተፈጸመ በቲ ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳ ዘውጸኦ መግለጺ ኣቢሉ ኣፍሊጡ። በቲ ዝወጸ መግለጺ ምኽንያት ምዕናው እቲ መዓርፎ ነፈርቲ ብሰንኪ ኣብኡ ሰፊሮም ዝነበሩ ወተሃደራት ህጹጽ ተወርዋሪ ሓይሊ (RSF) ምዃኑ ተጠቒሱ።
ዋና ኣካያዲ ኩባንያ መዓርፎ ነፈርቲ ካርቱም፡ ኣልካቲም ባቢከር ብወገኑ፡ 85% ናይቲ ጽገና ከም ተፈጺመን ኣጋይሽ ንምቕባልን ንምፍናውን ጥጡሕ ኮይኑ ከም ዘሎን ኣረጋጊጹ። ናይቲ መስርሕ ምጽጋን ኮሚተ ሓላፊ ጃብር ድማ ናይዚ መዓርፎ ነፈርቲ ምኽፋት ሱዳናውያን ናብ ሃገሮም ንክምለሱን መንግስታዊ ኣጋይሽ ንምቕባልን ንምፍናውን ዘኽእል ከም ዝኸውን ኣመልኪቱ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ንዳግመ-ምህናጽ ትካላት ጥዕና፡ ትምህርትን ካልእ ኣገልግሎት ዝህቡ ትካላትን ንክጥዕም ኣብ ከተማ ካርቱም ሰፊሩ ዘሎ ሰራዊት ከም ዝወጽእ እውን እቶም ሓለፍቲ ሓቢሮም።
ተዓዘብቲ ከም ዝብልዎ፡ ከምዚ ዝኣመሰለ ምንቅስቓስን ምኽፋት መዓርፎ ነፈርትን ምልክት ሰላም ብምዃኑ’ኳ ተስፋ ዝህብ እንተኾነ፡ ኣብታ ሃገር ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ውግእ ይቕጽል ምህላዉ ግና ዘቕስን ከምዘይኮነ ይግምቱ።
More...
ባህግና Bahgna Media 17.08.2025፡ ሕቶ ባሕሪ ኢትዮጵያ፡ ብመንጽር ሕጊ ባሕሪ
Written by Eri-BahgnaMedia
ሶማሊላንድን ብኣኣ ዝግደስ ሰነተር ክሩዝን
ኣሜሪካዊ ሰነተር ተድ ክሩዝ፡ ኣሜሪካ ንሶማሊላንድ ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትህባ ናብ ፕረሲዳንት ትራምፕ ደብዳበ ከም ዝጸሓፈ፡ ነዚ ብዝምልከት ኣብ ዝዘርግሖ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣፍሊጡ። እቲ ኣብ ሰኔት ኣመሪካ ኣቦመንበር ንኡስ ኮሚተ ወጻኢ ዝምድናታትን ግሎባላዊ ፖሊሲ ጥዕናን ዝኾነ ሰነተር ነዚ ዘፍለጠ ብ15 ነሃሰ 2025 እዩ።
እቲ ሰነተር ኣብቲ ደብዳበኡ፡ ንሶማሊላንድ ከም ሃገር ኣፍልጦ ምሃብ ኣገዳሲ ዛዕባ ኮይኑ ቀሪቡ ከም ዘሎ ብምጥቃስ፡ ብኣኣ ኣቢልካ ናይ ኣሜሪካ ጸጥታዊ ረብሓ ኣብ ቅርኒ ኣፍሪቃ ምርግጋጽ ከም ዝከኣል ኣዘኻኺሩ። ሶማሊላንድ ኣብ ወሽመጥ ኣደን ተጸጊዓ ኣብ ጐኒ’ቲ ኣብ ዓለምና ኣገዳሲ ኣብ ዝኾነ መተሓላለፊ መራክብ ከም እትርከብ እውን ጠቒሱ። ብዘይካዚ ሶማሊላንድ ኣብ ምቁጽጻር ዞባዊ ራዕድን ናይ መራክብ ምጭዋይን ንምቁጽጻር ኣብ ዝግበር ጻዕሪ ከበርክት ዝኽእል ብቑዕ ሓይሊ ባሕሪ ከም ዘለዋ ከኣ ኣፍሊጡ። እታ ንእሽቶ ሃገር መሓዛ ኣሜሪካ ንከይትኸውን ዝጻብእዋ ብዙሓት ወገናት ከምዘለዉ ጠቒሱ፡ ቻይና ብሰንክቲ ምስ ታይዋን ዘለዋ ጸገም ሃገር ክትከውን ከምዘይትደልያ ኣስፊሩ።
እንተኾነ ምስዚ ኩሉ ተጻብኦታት፡ ሶማሊላንድ መሓዛ ኣሜሪካ ንክትክውን ትብዓትን ቅሩብነትን ከም ዘለዋ ብምጥቃስ፡ ብመንጽርቲ ፈጠርቲ ራዕዲ ንምቁጽጻር ዝግበር ቃልስን ኣብ ቁጠባዊ መዳይን ምስ ኣሜሪካ ንክትመሓዞ ድልውቲ ከምዘላ ሓቢሩ፡ እዚ ቅሩብነታ ብግብሪ ኣድማዒ ንክኸውን ከኣ ናይ ሃገርነት ደረጃኣ ንክሕለወላ እጽውዕ ኣለኹ ኢሉ።
ኣብ 1960 ሃገር ኮይና ነይራ ክነሳ፡ ብውሳነኣ ምስ ሶማሊያ መቃድሾ ዝተጸንበረት ሶማሊላንድ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኩሉ መምዘንታት ኣማሊኣን ካብ ኣፍሪቃ ዝሓሸ ዲሞክራሲያዊ ዝበሃል ምርጭታት እናካየደትን፡ ከም ሃገር ኣፍልጦ ናይ ምርካባን ዘይምርካባን ዛዕባ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት መራሒኣ ዓብደራሕማን መሓመድ “ዒሮ”፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ናብ ኣሜሪካ ክበጽሕ’ዩ ዝብል ሓበሬታ’ውን ኣሎ።
ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ኣብ መወዳእታ ወርሒ ሓምለ 2025 ኣብ ዘውጸኦ መጽናዕታዊ መግለጺ፡ ኢትዮጵያ ስደተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ኣጽሊለን ካብ ዘለዋ ሃገራት ኣፍሪቃ ኣብ ሳልሳይ ደረጃ ከም እትርከብ ሓቢሩ። እቲ ሓበረታ ኢትዮጵያ ኣዕቊባቶም ዘላ ስደተኛታት ኣስታት 1,094,838 ምዃኖም ክጠቅስ እንከሎ፡ ኣብ ቀዳማይ ደረጃ እትስራዕ ሃገር ኡጋንዳ ከኣ 1.8 ሚልዮን ኣዒቊባ ከም ዘላ ተጠቒሱ።
ናብ ኢትዮጵያ ዝኣትዉ ተመዛበልቲ ብዝተፈላለዩ ኩርነዓት ናይታ ሃገር ክኾኑ እንከለዉ፡ ኩሎም ውጽኢት ኣብ ሃገራቶም ናይ ዘሎ ጐንጽታት፡ ውግኣትን ግህሰት መሰረታዊ መሰላትን እዮም። እቲ ብ23 ማዝያ 2023 ኣብ ሱዳን ዝተኸፍተ ውግእ ሕድሕድ ብዝተፈላለየ ኣቕጣጫታት ተመዛበልቲ ናብ ኢትዮጵያ ንክኣትዉ ከም ዘገደደ ከኣ ኣብቲ መጽናዕቲ ተጠቒሱ። መንግስቲ ኢትዮጵያ ካብ 6 መጋቢት 2024 ጀሚሩ፡ ምስ ናይታ ሃገር ምምሕዳር ስደተኛታትን ካብ ስደት ተመለስትን፡ ትካል ውሽጣዊ ምምዝባልን ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራትን ብምትሕብባር ዲጅታላዊ ምምዝጋብ ብምክያድ፡ ናይ ስደተኛታት ብዝሕን ዓይነትን የጻፍፍ ከም ዘሎ እቲ ኮሚሽን ኣፍሊጡ።
ኣብ ኢትዮጵያ ናይ ዘለዉ ስደተኛታት ቁጽሪ ብደረጃ ሃገር ቀዳማይ ደረጃ ዝሕዙ፡ ደቡብ ሱዳናውያን 445, 245 (41%)፡ ሶማላውያን 361.053 (31%)፡ ኤርትራውያን 180, 361 (17%)፡ ሱዳናውያን ድማ 96, 817 (9%) ቅድሚት ዝስርዑ እዮም። በቲ መጽናዕቲ መሰረት፡ ካብ ጠቕላላ ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዉ ስደተኛታት 52% ደቂ ኣንስትዮ 48% ድማ ደቂ ተባዕትዮ እዮም። ካብኣቶም ዝበዝሑ ካብ 25 ክሳብ 49 ዓመት ዝዕድመኦም ክኾኑ እንከለዉ፡ ክሳብ ደቂ ልዕሊ 60 ዓመት እውን ይርከብዎም።
ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት 20 መደበራት ስደተኛታት ክርከቡ እንከለዉ፡ እተን ብብዝሒ ተዓቚበሙለን ዘለዉ፡ ኣዲስ ኣበባ 79,612፡ ዓፋር፡ 62, 630፡ ኣለምዋጭ፡ 19,748፡ ጋምቤላ 409, 540፡ ጂጂጋ፡ 47, 655 ካብቶም ቅድሚት ዝስርዑ እዮም። ካብዘን መደበራት ኤርትራውያን ዘለዉወን፡ ኣዲስ ኣበባ፡ ዓፋርን ኣለምዋጭን እየን።
ኣብ ኣፍሪቃ ኣብዚ እዋንዚ 11.6 ሚልዮን ተመዛበልቲ ክህልዉ እንከለዉ፡ ካብዚኣቶም እቶም 2.8 ሚልዮን ካብ ሃገሮም ወጻኢ ተዓቚቦም ዘለዉ እዮም።
