ኣብ ዝኾነ ግዜ ዝኽሰቱ ጸለውቲ እዋናዊ ምዕባለታት ነይሮም፡ ኣለዉን ንመጻኢ እውን ቀጸልቲ እዮም። ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ እውን በዚ መስርሕ ዝግዛእ እዩ። ፍሉይ ግምት ዝወሃቦም ዓበይቲ ምዕባለታት ከም ዘጋጥሙ ርዱእ ኮይኑ፡ ብሓፈሻ ግና ኩነታትና ብዘየቋርጽ መስርሕ ለውጥን ምዕባለን ዝስነ እዩ።
ዓሚ ብናታ ምዕባለታት ተሰንያ እያ ሓሊፋ። ሎሚዘበን ድማ ናታ መስርሕ ሒዛ ኣላ። መጻኢና እውን በዚ መስርሕ ዝግዛእ ክኸውን እዩ። ኣብ ቃልሲ ኤርትራውያን ኣብ ርእሲቲ ቀጻሊ ተርእዮታት፡ ብምጅማር ሰውራ፡ ብምርግጋጽ ናጽነት ፡ ብመጭወይትን ቅትለትን መራሕቲ ውድባት ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ብጃምላዊ ማእሰርቲ ፖለቲከኛታት፡ ጋዜጠኛታትን መእመናንን፡ ብምዝካር ሰማእታት፡ ብህልቂት ዜጋታትና ኣብ ደሴት ላምፓዲዛ፡ ዝዝከራ ዕለታት ብፍሉይ ግምት ካብ እንህበን እየን። ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ብዙሕ መልክዓት ዝሓዘ ኮይኑ፡ ቀንዲ ማእከሉ ነቲ ቀጻሊ ምዕባለታት ናብ ረብሓ ህዝቢ ንምውዓሉ ብዝካየድ ጻዕሪ ዝግለጽ እዩ። “ክሳብ ክንደይ እሞ ነቲ ዘጋጥም ናይ ቀረባን ርሑቕን ምዕባለታት ንረብሓ ህዝብና ብዝመጥን ማዕሪኡ ንስጉም ኣለና?” ዝብል ከኣ፡ ብጥንቃቐ ክንምልሶ ዝግበኣና ሕቶ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ምረት ጭቆና ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና “መግለጺ የብሉን” ኢልካ ዝሕለፍ እዩ። እቲ ኣንጻርዚ ጭቆና ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ጉዕዘኡ ዘገምታዊ ምዃኑ ገዲፍካ፡ ኣቕጣጫ ጉዕዘኡ ግን ንቕድሚት ኣሎ። ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ማሕበርን ምንቅስቓስን ዝግበር ዘሎ ምንቕናቕ ህያው ኮይኑ፡ ካብዚ ቀረባ ግዜ ከኣ ብህዝባዊ ናዕቢ ብሪገድ ንሓመዱ ይብርኽ ኣሎ። ናይዚ ህዝባዊ ኣብያ እወንታውነት፡ ሰፊሕ ኣሳታፍነት መንእሰያትን ተዓዋትነት ዘይጐነጻዊ ቃልስን ዘርኢ እዩ።
ቅድሚ ሕጂ ኣብ ክንዲ ቃልሲ ውጹዓት ዝሰፍሕን ዝሕይልን፡ ህላወ ጨቆንቲ ድማ ክዳኸምን፡ እቲ ጭቋኒ ዝያዳ ኣቓልቦ ክረክብ ወይ ድማ ማዕረቲ ናይ ውጹዓት ቃልሲ ክስጉም ምኽኣሉ “ስለምንታይ ከምኡ ይኸውን?” ዝብል ሕቶ ከልዕል ከም ዝጸንሐ ዝዝከር እዩ። ሎሚ ግና ማዕበል ውጹዓት በሪኹ፡ ሸፋጢ ድምጺ ወጻዕቲ እናተዳኸመ፡ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ውዲታዊ ዳሳት ህግደፍ ብልዕልና ሕጋዊ ናይ ለውጢ ቃልሲ ይፈርስን ፈኸረኦም ይሰዓርን ኣሎ። ምኽንያት ስዕረቶም ክቕበሉ ዘይደፈሩ ደገፍቲ ህግደፍ ከኣ ነቶም ዝመከትዎም ኤርትራውያን “ዜጋታት ካልእ ሃገር እዮም” ብዝብል ከጸልምዎም ዝሃንደስዎ ፈተነ ሰማዒ ስኢኑ ኣብ ትዕዝብቲ ወዲቖም ኣለዉ። ስለዚ ከምቲ “ሓጺን ብርሱኑ” ዝበሃል፡ እዚ ዝብርኽ ዘሎ ማዕበል ሕጋዊ ኣካይድኡ ከይሰሓተ ንህግደፍ ኣብቲ ዘይክእሎ መድረኽ ቃልሲ ንምስዓሩ፡ ናይ ኩልና መድረኻዊ ሓላፍነት ክኸውን ይግበኦ። እዚ ናብ ውሽጢ ኤርትራ ከይኣቱ ዓጋቲ ዘየብሉ ስዕረት ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብ ዓለምለኻዊ መድረኽ፡ ኣብ መንግስታትን ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ቀጻሊ ኣርእስቲ ኮይኑ የዛርብ ኣሎ።
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ተነጺሉ ዝረአ ዘይኮነ፡ በቲ ሓደ ወገን ንካለኦት ዝጸሉ በቲ ካልእ ወገን ድማ ብናይ ካለኦት ምዕባለታት ዝጽለው እዩ። ካብቶም ተጸላላዊ ክኸውን ዝድርኽዎ ምኽንያታት ሓደ ብዘይካ ጉርብትና፡ ናይ ህግደፍ ዘይሓላፍነታውን ዘይትካላውን ኢድ ኣእታውነት ኣብ ጉዳይ ካልኦት እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ርሑቕ ከይከድና ቃልሲ ሓይልታት ለውጢ በቲ ኣብ ከባቢና ዘሎ ምዕባለታት ዝጽሎ እዩ። ብሰንክዚ ምዕባለታትዚ ኣብ ጐረባብትና ኣደዳ ዝተፈላለዩ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ጸገማት ዝኾኑ ብዙሓት ኤርትራውያን ስደተኛታትን ተመዛበልትን ምህላዎም ናይቲ ምጽልላው ውጽኢት እዩ። በዚ ኢና ከኣ ብዛዕባ ናይ ጐረባብትና ምዕባለ ክንመዝንን መርገጽ ክንሕዝን እንከለና፡ ከም ህግደፍኳ ኢድና እንተዘየእተና፡ ኣብ ግምት ከነእትዎም እንግደድ። ኣብ ግምት ከነእቱ እንከለና ማእከልና፡ መጻኢ ሰላም፡ ሓድነትን ተስፋን መላእ ህዝብናን ልኡላውነት ሃገርናን መሰረት ብምግባር እዩ።
ነቲ ዝያዳ ሓላፍነት ዘሰክመና ምዕባለታት ንምብዳህ፡ ነቲ ከየውገዝካዮ ውጉዝ ስርዓት ህግደፍ ምቅላዕ ጥራይ እኹል ኣይኮነን። ብኣንጻሩ እቲ ወሳኒ ንሕና ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ብሓባር ህዝባውነቱ ዘይሰሓተ ኣገባብ ብተግባር ናይ ምስጓም ከቢድ ሓላፍነት ኣብ ቅድሜና ከም ዘሎ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። ነዚ ወሳኒ ብደሆ፡ ኣብ ነናትና ውዳበ ኮይና ብእንዓሞ ቃልሲ ጥራይ ዝረጋገጽ ከምዘይኮነ ተመኩሮና ኣርእዩና እዩ። ካብዚ ዘየዕወተና በበይንኻ ጉዕዞ ንምውጻእ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ግንባር፡ ማሕበርን ምንቕስቓስን ዘሎ ውህሉል ዓቕምታት ናብ ሓደ መኣዲ ናይ ቃልሲ ኣምጺእና፡ ተዛሪቡ ናብ ዘስምዕን ወቒዑ ናብ ዘድምዕን ዓቕሚ ከነብርኾ ግድን እዩ። ኣብዚ ናይ ቀረባን ርሑቕን ገዘፍቲ ሓይልታት ዝዝንብይሉ ዘለዉ ተሃዋሲ እዋን፡ ሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ካብ ምቅላስ ወጻኢ ምርጫ ከምዘየብልና ምርዳእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብሪ ከነርኢ ይግበኣን።
ኣብ ከባቢና ዝረአ ዘሎ’ሞ ንዓና እውን ይጸልወና እዩ ዝበልናዮ፡ ምዕባለታት ብዝለዓለ ውግኣትን ዕንወትን ዝስነ ዘሎ እዩ። ዝተፈላለዩ ናትና ኮነ ናይ ከባቢና ተመኩሮታት ከም ዝምስክርዎ ውግእ መፍትሒ ኣይኮነን። ብመንጽርዚ ኢና ከኣ ኣብ ኩሉ ኣጋጣምታት ንዘተን ልዝብን ቀዳማይ ቦታ እንህብ። ውግእ ትግራይ ደሕሪ ክንደይ ዕንወት ዝሓዞ ሰላማዊ መልክዕን እኳ ነብሱ ዝኸኣለ ተመኩሮ እዩ። ኣብ ውግኣት ሱዳንን ኢትዮጵያን ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት ድማ ግዜ ከይበልዑ ናብቲ ውዒሉ ሓዲሩ ዘይተርፍ ሰላማዊ ልዝብ ክመጹ ንምሕጸኖም።
ንሕና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን፡ ነቲ ዝበዝሐ መሰረታዊ ዘይኮነ ፍልልያትና ኣወጊድና፡ ነቲ መትከላዊ እንብሎ ፍልልያትና ድማ ኣውንዚፍና ናብ ናይ ሓባር መኣዲ ቃልሲ ብምምጻእ ኣብነት ክንከውን ተደጋጊሙ ክቐርብ ዝጸንሐን ግና ህያው ዘሎን መጸዋዕታ እዩ። ከምቲ ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብጻይ ገረዝግሄር ተወልደ፡ ምስ መደብ ባህግና ኣብ ዝገበሮ ቃለመጠይቕ፡ ኣብ 4ይ ጉባአ ሰዲህኤ ዝያዳ ቆላሕታ ካብ ዝተዋህቦም ዛዕባታት፡ “ሓድነት ደለይቲ ፍትሒ ኣገዳሲ ምዃኑ፡ ምቅርራብ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኮነ ናይቶም እዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጨቋኒ ስርዓት ተወጊዱ፡ ኣብ ቦታኡ ብኸመይ ቅዋማዊ ስርዓት ከም ዝትካእ ዝቃለሱ ዘለዉ ወገናት ቆላሕታ ዝሃብናዮ ነይሩ። ከምኡ’ውን ግደ ሰዲህኤ ኣብ ምርግጋጽ ሓድነት ሓይልታት ኤርትራ እንታይ ክኸውን ከም ዝግበኦ ካልእ ተገዳስነት ዝሃብናዮ ነይሩ” ዝበሎ፡ ኣብዚ ዝያዳ ሓላፍነት ዘሰክመና ምዕባለታት ዝብርኸሉ ዘሎ መድረኽ ብቑዓት ክንከውን ክንቀራረብ ግድነት እምበር ምርጫ ኣይኮነን።
ኣብ ኤርትራ በዂሩ ዘሎ፡ ሰላም፡ ዲሞክራስያዊ ምምሕዳርን ዕቤትን፡ ውጽኢት ናይቲ ህግደፍ ኮነ ኢሉ ዝፈሓሶ ተንኮልን ዝተኸተሎ ዘይህዝባዊ ኣንፈትን እዩ። ህግደፍ ኣብዚ ስሱዕን ዘየናሕስን ኣካይዳኡን ጭቆናኡን ተሓቢኡ ንምንባር ካብ ዝጥቀመሎም መንገድታት ሓደ፡ ህዝቢ ብኤርትራዊ ኣጀንዳኡ ንከይሓስብ ምድህላሉ እዩ። ነዚ ንምርግጋጽ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ንውሽጣዊ ዋኒኑ ከምዘይናቱ ርእዩ በቲ ህግደፍ ዝፈጥረሉ ኣጀንዳታት ተደሪኹ፡ ናብ ደገ ንከማዕዱ ይሰርሕ። ካብ ዕላማታት ናይቶም ኢሳያስ በብግዜኡ ብማይ ቀጠነ፡ ምስ ናይ ግዳም ሓይልታት ዝፈጥሮም ጐንጽታትን ዘሳውሮም ውግኣትን ሓደ ከኣ ኣቕጣጫ ህዝቢ ምስሓት እዩ።
ኢሳያስ ንኤርትራዊ ዛዕባ ኣብ ርእሲቲ ክሓብኦ ዝፍትኖ ከነኣእሶ እዩ ዝደሊ። ሓደ ሓደ ወገናት “ኢሳያስ ኤርትራ ንምምራሕ ትንእሰኒ እያ” ዝብል ጣዕሳ ኣለዎ ዝብልዎ ድማ ካብዚ ነቒሎም እዮም። “ከምቲ ዝተጸበዮ ኣይኮነሉን እምበር ብዓባያ ንኢትዮጵያ ናይ ምምራሕ ህርፋን ነይርዎ እዩ” ኢሎም ዝምስክሩ’ውን ብዙሓት እዮም። ኢሳያስ ነቶም ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምሕባእ ዝህንድሶም ዛዕባታት እዩ ዘተዓባብዮም። ካብዚ ሓሊፉ፡ ኣብታ ንእሽቶን ውሑድ ዝህዝባን ኤርትራ ዘየድመዐስ፡ ኣብ ፈቐዶ መድረኻት፡ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ስቕ ኢልና ንዕዘቦ ዘይኮነ ኢድና እነእትወሉ እዩ፡ ኣብ ክንዲ ብዛዕባ 5 ሚልዮን ብዘይመልእ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብዛዕባቲ ኣስታት 400 ሚልዮን ዝኸውን ህዝቢ ምብራቕ ኣፍሪቃ ክንሓስብ ይግበኣና፡ ካብኡ ሓሊፉ ኣንጻር፡ ኣሜሪካ፡ ሕብረት ኤውሮጳን ኔቶን ክንዋጋእ ኢና ……ወዘተ” ዝብሎ ጽላለ ናይዚ መርኣያ እዩ።
እቲ ህግደፍ ኣዳዕዲዑ ዝተሳተፈሉን ክሳብ ሕጂ ኢዱ ብዘይምስሓቡ ዝኽሰሰሉ ዘሎን ውግእ ትግራይ፡ ብውሳነ ናይቶም ብቐጥታ ዝምልከቶም ሰብ ጉዳይን ብምሕጽንታ ዝተፈላለዩ ደለይቲ ሰላም ወገናትን ናብ ካልእ ምዕራፍ ምስተሰጋገረ፡ በቲ ስምምዕ ካብ ዘይተሓጐሱ ቅድሚት ዝስራዕ ህግደፍ ምዃኑ ባዕሉ ብዘይሕብእብእ “ኮሊፎሙንና” ብዝብል ቃና ኣረጋጊጽዎ እዩ። ተኾሊፉ ክዓርፍ ዘይኮነ ካልእ ናብ ውግእ ዝኣትወሉ ኣእማን ክፍንቅል ምዃኑ ከኣ ርዱእ ነይሩ። ኣብቲ ናይ ትግራይ ውግእ ቀንዲ ቀጥታዊ ተዋሳእቲ ዝነበሩ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ክልል ትግራይ፡ ሓይሊ ፋኖ ኣምሓራን ሰራዊት ኤርትራን እዮም። ድሕሪ ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃ ኣብ ጐኒቲ “ተኾሊፍና” ብዝብል ኩራኡ ዝኣወጀ ህግደፍ ዝተሰለፈ ድማ ፋኖ ነይሩ። ምኽንያቱ እቲ ዝተበጽሐ ውዕል እቲ ግዝኣተይ ዝብሎን ዝተዋገኣሉን ከባብታት ወልቃይትን ራያን ብመሰረት ውዕል ደቡብ ኣፍሪቃ ካብ ኢዱ ከም ዝወጽእ ስለ ዝተረደ። ህግደፍ ነዚ ናይ ውግእ ሸውሃቱ ዘይዓጸፈ ሓይሊ ፋኖ ኣብ ጐኑ ኣሰሊፉ ከም ዘታትዮ ርዱእ ነይሩ። ከምኡ ብምግባር ንጉዳይ ኢትዮጵያ ይሓላልኾ ከም ዘሎ ድማ ኢትዮጵያውያን ይምስክርዎ ኣለዉ። ቀንዲ ዕላማ ናይዚ ኩሉ ሽንኮለል እውን ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምዕባጥ ኮይኑ፡ ትግራይ ምስ ወጻኢ ብወገን ሱዳን ዘራኽባ ኣፍደገ ከይትረክብ እሞ፡ ሓደ እዋን ሓይላ ከይትመጾ ስግኣት ከም ዝህልዎ ከኣ ግምት ዝወሃቦ እዩ።
እዚ ኣብ ከባቢና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ሓደገኛ ደበና ህውከት ንክፍጠርን ህድኣት ከይዓስልን ካብ ዝሰርሑ ሓደ ብኢሳያስ ዝምራሕ ህግደፍ ኮይኑ፡ ንዓኡ ዘተባብዑ ምዕባለታት እውን ብዙሓት እዮም። ዝተሓላለኸን ብደማዊ ውግእ ዝስነ ዘሎን ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያ ሓደ እዩ። ኣብዚ ሓድሽ ኣሰላልፋ ኢትዮጵያውያን ብልጽግናን ዕጡቕ ሓይሊ ፋኖን ሕድሕዶም ይዋግኡ ኣለዉ። እቲ ወትሩ ኣብ ዘዝተኣጉደ ሓዊ ካብ ምስሓን ድሕር ዘይብል ህግደፍ ከኣ ኣብቲ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዝቕጽል ዘሎ፡ ሓደገኛን ንኢትዮጵያ ከይብትና ዘስግእን ውግእ ኣብ ጐኒ ፋኖ ተሰሊፉ የዳኽር ከምዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ኮይኑ ኣሎ። እዚ ምስቲ ኢሳያስ “ንኢትዮጵያውያ ናይ 100 ዓመታት ዕዮ ገዛ ክንህቦም ኢንና” ኢሉ ዝበሃል ዝተሓሓዝ እውን እዩ። ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ኣብ ጐኒ ብልጽግና ከይስለፍ ከኣ፡ ካልእ ንዲክታተር ኢሳያስ ስግኣት ዘሕድረሉ እዩ።
ብልጽግና ኮነ ፋኖ “በዚ ውግእ ከነረጋግጾ ኢና” ዝብልዎ ትጽቢታት ኣለዎም። ናይ ህግደፍ ትጽቢት ከኣ ነቲ ውግእ ሓላሊኽካን ዞባዊ መልክዕ ኣትሒዝካን ጉዳይ ኤርትራ ቀዳምነት ዝሕዝ ኣጀንዳ ከምዘይከውን ምግባሩ እዩ። እቲ ዘገርም ከኣ ገለ ካብቶም ንኢሳያስን ምምሕዳሩን ዝቃወሙ ኤርትራዊ ወገናት እውን ቅድሚ ወይ ማዕረ ኤርትራዊ ዛዕባ ዝሰርዕዎ ናይ ጐረቤት ኣጀንዳ ዘታትዩን ብሰንኩ ኣብቲ ቀንዲ ዋኒኖም ዝፈላለዩን ምህላዎም እዩ።
“ዓርኪ ሰባር ነቓዕ” ከም ዝበሃል፡ ኢትዮጵያ ብመሪሕነት ቀዳማይ ሚኒስተራ ኣብይ ኣሕመድ ምስ ህግደፍ ዕርክነት ምስ ጀመረት፡ መጻኢኣ ዘቕስን ከምዘይከውን፡ ናይ ብዙሓት ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ግምት ነይሩ። ንዓና እውን ከምቲ ብዓንተብኡ ዘተንባህናዮ፡ ከምኡ ከም ዝኸውን ካብ ግምትና ወጻኢ ኣይነበረን። መራሕቲ ኢትዮጵያ ግና ከምቲ “ብዕራይሲ ንግዜኡ ዝበልዖ ሳዕሪ እምበር ዝጽበዮ ገደል ኣይረኣዮን” ዝበሃል ኣርሒቖም ብዘይምሕሳብ፡ “ጉዕዞ ምስ ኢሳያስ ብርሃንዩ” ብዝመስል ተረድኦ ብዙሕ ኣሻህሪተምዎ። ኣተሓሕዛ ዝምድናኦም ብዓብይኡ ንዓኣቶም ዝጐደአ ኮይኑ፡ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ዘመሓላለፎ መልእኽቲ እውን ዘቕስን ኣይነበረን። ኢትዮጵያ ናታ ውሽጣዊ ጸገምኳ እንተነበራ፡ ናይ ኢሳያስ ኢድ ኣእታውነት ተወሲኽዎ እነሆ ናብ ናይ ምፍራስ ሓደጋ ተገማጊማ። ኤርትራና ኮነ ከባቢና ከኣ በቲ ፍርስራሳ ናይ ምህሳዮም ዕድል ዕጽዊ ኣይኮነን። እቲ “ኣብ ከባቢና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ደበና” ዝበልናዮ ከኣ ንሱ እቲ ሓደጋ እዩ።
ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያ፡ ሱዳንን ሶማልን ተወሲኽዎ ኣብ ከባቢንና ዝምዕብል ዘሎ ተርእዮታት ገለን ብናታቶም ሕሳብ ገለን ድማ ተዓዲሞም ካብ ቀረባን ርሑቕን ኣድብዮም ዝዕዘብዎ ዘለዉ ኣካላት ብዙሓት እዮም። ካብቶም ናይ ርሑቕ ሓይልታት ዓደምቲ ሓደ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ምዃኑ ባዕሉ ደጋጊሙ ካብ መድረኻት ሩሲያን ቻይናን ዝነገረና እዩ። ምስ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ሃገራት ምዕራብን “ወይለኹም”፡ ምስ ሩሲያን ቻይናን ድማ “ኣጀኹም” ዝበሃሃሎ ዘሎ ከኣ ናይዚ መረጋገጺ እዩ። እቲ እንታይ ከም ዝዘንብ እንግምቶ፡ ኣብ ልዕሊ ሰማያት ዞባና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ጸሊም ደበና ከኣ ናይዚ ውጽኢት እዩ። እቲ ደበና፡ እቲ ንቃለሰሉ ዘለና፡ ሰላም፡ ዲሞክራስን ኩለ-መዳያዊ ዕቤትን ንከዘንብ ኣበርክቶ ክህልወና ናይ ግድን እዩ። ኣስተዋጸኦና ኣብዚ መዳይዚ ኣድማዒ ዝኸውን ድማ ብሓባር ሓሲብና ብሓባር እንተሰጒምና ጥራይ ምዃኑ ብልቦና ንገንዘቦ።
ገባቲ ስርዓት ህግደፍ፡ ህዝቢ ዝረብሓሉ፡ ብሕገመንግስቲ ዝቕለስን ብትካል ዝምራሕን ፖሊሲ ዝምድና የብሉን። እዚ ግና ምስ ከምኡ ዝኣመሰሉ ዘረግቲ፡ ትዕቢተኛታትን ሃለልትን ኣይዛመድን ማለት ኣይኮነን። ዝገብሮ ዝምድና ንሱ ጥራይ ዝረብሓሉ ተበላጺ እምበር፡ ንመዛምድቱ ዕድል ዘይህብ ስለ ዝኸውን ቀጻልነቱ ውሑስ ኣይኮነን። ብሰንክዚ ዘይዕጉስን ስሱዕን ህርፋኑ እዩ ከኣ ዝመንዘዐ መንዚዑ ብምህዳም፡ ምስቲ ሓደ ክዛመድ ምስቲ ካልእ ክፋታሕ ኣብ ዘይርጉእ መስርሕ ዝምድና ዝነብር። እዚ ካብቲ ብዙሕ መግለጽታት ጠላም ባህርያቱ ሓደ እዩ።
ዝምድና ንምምስራት ዘውጸኦ ቅዲ “ምስ ሓደ ንክትዛመድ ምስ ካልእ ምጽላእ” ዝሕመረቱ እዩ። ስለዚ ከኣ፡ ኣብ ኣተሓሳስባቲ ብኢሳያስ ዝምራሕ ጉጅለ ህግደፍ “ምስ ሓደ ንምዝማድ ምስ ካልእ ክትጻላእ ናይ ግድን ኣይኮነን” ዝብል ኣምር ቦታ የብሉን። ኣብ ክንድኡ ምስ ሓደ ንክፋቐር ምስቲ ካልእ ጽልኢ የሳውር። ናይ ቀረባ ኣብነትኳ እንተወሰድና ምስ ብልጽግና ንክፋቐር ምስ ትግራይ ተጻሊኡ፡ ምስቲ ምብራቓዊ ዓለም ዝባሃል ደንበ ንክጽጋዕ ኣንጻር ምዕራብ ይጻረፍ፡ ንቻይናን ራሻን ከቀባጥር ከኣ ኣንጻር ኣሜሪካን ኔቶን ኣብ ቆይቊ ይኣቱ። እነሆ ከኣ ኢድ ኣእታውነቱ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብምቕጻል፡ ፋኖ ኣሰልጢኑ ንምዕጣቕ ምስ ብልጽግና ንክባተኽ ኣብ ድርኩዂት ኣሎ። ምስ ሱዳን፡ ግብጺ፡ ኢራን፡ ኢማራት፡ ቀጠር፡ የመን፡ ሶማሊያን ካለኦትን ዝሰርሖን ዘፍርሶን ዝምድናታት እውን ብመንጽር “ናይ ጸላእየይ ጸላኢ ፈታውየይ እዩ” ብዝብል፡ ግዝያዊ ረብሓ ዝተቓነየ እዩ።
እቲ ሕሉፍ ዲክታተር ኣብ ዝገብሮ ዝምድና ዓቕሙ ዘይፈልጥ፡ ስሱዕ፡ ንሱ ባዛዕባ ካለኦት ዝፈልጥ እምበር፡ ካልኦት ብዛዕባኡ ዘይፈልጡ ዝመስሎ ኮይኑ ስለ ዝቐርብ፡ ወትሩ ንነብሱ ተናዒቁ ንኤርትራ ኣብ ትዕዝብቲ ዘውድቕ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ሰሙንናት፡ ኣብ ከተማ ፒተርስበርግ ምስ ልኡኽ ሩሲያ ኣብ ዝተራኸበሉ፡ ንምዕራባውያን ጸሪፉ ተቐባልነት ንክረክብ ዘይፈንቀሎ እምኒ ኣይነበረን። ግደ ምዕራባውያን ኣብ ዘመነ-ባርነትን ወራር ዝተፈላለያ ሃገራትን ዘርዚሩ። ኣብ መወዳእታ ዝሑል ውግእ ናይ ሶቬት ሕብረት ምፍራስ ጌጋ ከም ዝነበረ ንሩሲያውያን ክነቅፍ ተደናዲኑ። ኣብዚ እዋንዚ ኣሜሪካ ኮነ ኔቶ ኣብ ኣፍ ሞት ከም ዝወደቑ ንመራሕቲ ሩሲያ ክገልጸሎም ተሰሚዑ። መራሕቲ ሩሲያ ብዛዕባ’ቶም ዘልዓሎም ነጥብታት ኣይፈልጡን እዮም ኢሉ ምግማቱ ጥራይ ክሳብ ክንደይ ከም ዘገረሞም ካብቲ ኣጠማምታኦም ንምርዳእ ዘጸግም ኣይነበረን። ብዙሓት መራሕቲ ሃገራት ኣፍሪቃ ድማ ኢሳያስ ካብቲ ዝፈልጥዎ ንላዕሊ ከም ዝተዓዛዘሮ ተገንዚቦም። ኢሳያስ ክሳብ ክንድዚ ወዲ ገዛ ክረምሊን መሲሉ መልሓሱ ምንውሑ፡ እቲ እንኮ ንወራር ሩሲያ ኣብ ልዕሊ ዩክረይ ዝደገፈ መራሒ ኣፍሪቃ ምዃኑ ከም ንሩሲያ ግንዖት ዝገበረላ ሓሲቡ ይኸውን። ንምግራም መራሕቲ ሩሲያ ድማ ኣድላይ ባእታ ኮይኑስ፡ በቲ ዝበሎ ዝተመሰጡ መሲልዎ ይነብር። ፑቲን ዝርከቦም ፖለቲከኛታት ሩሲያ ኣብቲ ጉዳዮም ካብ ኢሳያስ ሓድሽ ዘይተረድእዎ ሓሳብ ክጽበዩ ግና ዘይግመት እዩ።
ኣብዚ “ስለምንታይ እዩ እዚ ዲክታተር ትንፋስ ክሳብ ዝሓጽሮ ኣብ ቅድሚ መራሕቲ ሩሲያ ዝሃውተተ?” ዝብል ክምለስ ዝግበኦ ሕቶ እዩ። ብመሰረቱ መንቀሊኡ ዓቕሊ ጽበት እዩ። ንነዊሕ ዓመታት ገጢምዎ ብዝነበረ ተነጽሎ ካብ ዝሓደሮ ሕማም ከምዘይሓወየ ርዱእ እዩ። ካብዚ የውጸኣኒ እዩ ብዝብል፡ ብዝኾነ መንገዲ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ነቲ ኩሉ ዝፈልጦ መወዳድርቲ ዘየብሉ ኩለ-መዳያዊ ኣበሳኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ሓቢኡ ኣድላይ ባእታ ምዃኑ ክፍለጠሉ ይጽበ እዩ። ብፍላይ ናብ መራሕቲ ሩሲያ ከመሓላለፎ ዝደለዮ መልእኽቲ ድማ ካብቲ ካብ ምዕራብ ከይወርዶ ዝፈርሖ መቕጻዕቲ ንምድሓን መጸግዒ ክኾንዎ ንምምሕጻን እዩ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ “እንተደኣ ኣጸጊዕኩሙኒ ዝበልኩሙኒ ክገብር ድልዊ እየ” ዝብል መልእኽቲ ከመሓላልፍ ከም ዝደሊ እውን ርዱእ እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ከኣ፡ ኩሉ ከምኡ ብጉዳይ ህዝብን ሃገርን ዘይሓሊ ስለ ዝመስሎ፡ “ናብ ፕረሲደንት ፑቲን ናይ ብደርጃ ዓለም ክንዋጋእ መርሓና” መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። ያኢ ንመራሕቲ ሩሲያ ጠፊእዎምስ “እቲ ውግእ ኣብ መንጎ ዩክረይንን ሩሲያን ኣይኮነን” እናበለ ኣጣቚሱ። እቲ ንፑቲን ምርሓና ምባሉ ከምቲ ንኣብይ ኣሕመድ “ኣንጻር ትግራይ ክንዋጋእ ምርሓና” ዝበሎ እዩ። እዚ ከኣ ንእግረ መንገዱ እንትርፎ ምስ ካልኦት ተለጢፉ በይኑ ገጢሙ ከም ዘይዕወት ዘርኢ ባህሪኡ እዩ።
“እቶም ካብ ሩሲያዊ ንላዕሊ ሩሲያዊ መሲሉ ብዛዕባቲ ዝያድኡ ዝፈልጥዎ ጉዳያቶም ከህተፍትፍ እንከሎ ጺን ኢሎም ዝሰምዕዎ መራሕቲ ሩሲያ፡ ክሳብ ክንድዚ ዕድል ዝሃብዎኸ እንታይ ካብኡ ዝደልይዎ ስለ ዘለዎም እዮም?” ዝብል እውን ካልእ ሕቶ እዩ። ነቲ ሩሲያ ኣብዚ እዋንዚ ኣትያቶ ዘላ ወጥሪ መዋጽኦ ዝኸውን ሓሳብ ካብ ኢሳያስ ክርከብ ይኽእል እዩ ኢሎም ከምዘይጽበዩ ፍሉጥ እዩ። እንተኾነ ናይ ኤርትራ እስትራተጅያዊ ኣቀማምጣ ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ተጠቀምቲ ንክኾኑ ተለኣኣኺ ክኾኖም ከም ዝሓጽይዎ ፍሉጥ እዩ። ነዚ ዓስቡ ከኣ ዝተወሰነ መዕገሲ ናይ ውግእ ወልፉ ብዝኾኖ ኣጽዋር ምጥባሩ ከም ዘድልዮም ድሮ ዘጽንዕዎ እዮም ዝመስሉ። ኣብ መደበር ሓይሊ ባሕሮም ከይዱ ከም ዝሰኣል ምግባሮም ድማ ናይዚ መርኣያ እዩ። ኣብ ዞባዊ ኣሰላልፋ ልኡኽ ንክኾኖም ከም ዝሓጽይዎ’ውን ኣብ ግምት ዝኣቱ እዩ። እቲ ኣብ መዳይ ቁጠባ ዓዘፍዘፍ ዝበሎ ንመዳምቕቲ እንተዘይኮይኑ፡ ብዘይካ ዕንወት ትሕተ-ቅርጺ ኤርትራ ምጽብጻብ ኣብ ህንጸት ከምዘየሎ ቅድሚ ሕጂ ደጋጊሙ ዝነገረና እዩ።
ምጽሕታር ጽልኢ ንህግደፍ ሎሚ መጀመርታኡ ዘይኮነ፡ ዕድመ ልክዑ ዝሕበኣሉ በዓቲ እዩ። በዚ ዘይተፈተነት ጐረቤት ሃገር ኤርትራ እውን የላን። ኣብ 2018 ምስ ኢትዮጵያ ዝፈተኖ ዝምድና፡ ኢትዮጵያውያን ኩነታቶም መዚኖም ምስ ትግራይ ዘዋጸኦም መንገዲ ሰላም ምስ መረጹ፡ “ኮሊፎሙና” ብዝብል፡ እቲ ምስ ብልጽግና ኮይንካ ኣንጻር ክልል ትግራይ ብቐጻሊ ምውጋእ ምስ ፈሸሎ፡ እነሆ ምስ ፋኖ ኣምሓራ ኮይኑ ኣንጻር ብልጽግና ክስለፍን ነቲ ህውከትን ውግእን ናብ ደረጃ ዞባ ከስፍሖን ይሸባሸብ ከም ዘሎ በብኩርናዑ ይግለጽ’ሎ።
እዚ ነቲ ኣብ “ነቲ ሓደ ኣጆኻ ነቲ ካልእ ወይለኻ” ዝተሰረተ ዘይእሙን ፖሊሲ ህግደፍ ኣብ ሕድሕድ ኤትራውያን ሓድነት ኣዳኺምካ ፈላሊኻ ንምግዛእ ክጥቀመሉ ንዝጸንሐን ዘሎን ዝያዳ ዘጉልህ እዩ። ናይቲ ኣብ ቅድሚ መዛምድቱ እሙን ዘይምዃን መሰረቱ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ዝጸንሖ ዘይእሙንን ጠላምን ተግባራቱ እዩ። ስለዚ ናይ ኢሳያስ ምጽሕታር ጽልኢ ኣብ መንጎ ሩስያን ኣሜሪካን ወይ ኣብ መንጎ ፋኖ ኣምሓራን ብልጽግና ኢትዮጵያን ጥራይ ዝተራእየ ዘይኮነ፡ ብቐንዱ ኣብ ሕድሕድ ኤርትራውያን ዝፈሓሶ ተንኮል እዩ እሞ ናይ ምፍሻሉ ቃልሲ እውን ብቐንዱ ንኤርትራውያን ዝምልከት እዩ።
እቲ ንሓደ ዓመት ዝኣክል ቀጻሊ ምድላው ክግበረሉ ዝጸንሐ ራብዓይ ምዱብ ጉባአ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ካብ23 ክሳብ 26 ሓምለ 2023 ኣብ ሃገረ ጀርመን ተቓኒዑ። እዚ ጉባአ በቲ ሓደ ወገን ውጽዓ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝያዳ ኣብ ዝገደደሉ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ፖለቲካዊ ቅልውላውን ኣሰላልፋ ፖለቲካዊ ሓይልታት ዞባናን ኣህጉርናን ኣዝዩ ኣብ ዝተሓላለኸሉ እዩ ተኻይዱ። ዝያዳ ኩሉ ድማ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ሎሚ እውን ጉዳይ ኤርትራ ከምዘይናቱ ጠንጢኑ፡ ከምቲ ቅድም ኣብ ኣዲስ ኣበባ “ዶር ኣብይ ኣሕመድ ምርሓና” ዝብሎ ዝነብበረ፡ ሎሚ ድማ እነሆ ኣብ ከተማ ፒተርስበርግ ሩሲያ ከይዱ፡ ንብዙሓት ተዓዘብቱ ብዘገረመ “ፕረሲደንት ፑቲን ይምረሓና” ብዝብል ናይ ዓለም ውግእን ህውከትን ክመጸሉ ኣብ ዝተማህለለሉ ቅነ እዩ ጉባአ ሰዲህኤ ተሳሊጡ።
ኣብ ርእሲዚ ፖለቲካዊ ምትሕልላኽ ጐረባብትና ሃገራት ሱዳን፡ ኢትዮጵያን ሶማሊያን ኣዝዩ ኣሻቓሊ ኣብ ዝኾነሉ እዩ 4ይ ጉባአ ሰዲህኤ ተኻይዱ። ብሰንክዚ ዘይርጉእ ኩነታት ጐረባብቲ ዝሳቐዩ ዘለዉ ኤርትራውያን ድማ ብዙሓት እዮም። ብመንጽርዚ ሓላፍነት ሰዲህኤ ኣብ ጉባአኡን ድሕሪኡን ከቢድ ምዃኑ ርዱእ እዩ።
ኣብዚ ብኹለ-መዳያዊ ዘይሕለል ቃልስን ተወፋይነትን ኣባላቱ ተሰናዲኡ ዝተኻየደ ጉባአ፡ ኣብ ዝሓለፉ 4ተ ዓመታት ዝገበሮ ምንቅስቓስ በብመዳዩ ዝዳህሰሰ ጸብጻብ ቀሪቡ ድሕሪ ዓሚቕ ምይይጥ ጸዲቑ። ሰዲህኤ ንመጻኢ ዝምረሓሉ ኣገደስቲ ሰነዳት ከኣ ጸዲቑ። ናይዚ ጉባአ ምክያድ፡ ናይ መወዳእታ ዓወት ኣይኮነ፡ ንቐጻሊ ቃልስን ዓወትን መንገዲ ዝጸርግን ሓደስቲ ዕድላትን ብደሆታትን ኣብ ግምት ዘእቱን ፍጻመ እዩ። ውጽኢት ጉባአ፡ ኣባላት ሰዲህኤ ዝሕበንሉ ኮይኑ፡ ውሳነታታቱ ንምትግባር ንዝለዓለ ቃልስን ኣብ መስርሕ ከጋጥሙ ዝኽእሉ ዕንቅፋታት ንምብዳህን ብሓድሽ መንፈስ ሓላፍነት ወሲዶም ዝዳለውሉ መድረኽ እዩ።
ኣብዚ ጉባአ ብዘይካቲ ምጽዳቕ ቀወምቲ ሰነዳትን ምውጻእ ደምዳሚ መግለጽን፡ ዝተፈላለዩ ኣገደስቲ ዛዕባታት ዝዳህሰሱ ፖለቲካዊ ውሳነታት እውን ተወሲኖም እዮም። በዚ ምሰረት ጉባአ፡
- ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ሕሱም ሃለዋትን ልኡላውነት ሃገሩ ኣብ ሓደጋ ይኣቱ ከም ዘሎ ተገንዚቡ፡ እቲ መሰረታዊ መፍትሒ ኣብ ኢዱ ከም ዘሎ ተገንዚቡ ምስ ውዳበታቱ ሓቢሩ ቃልሱ ዝያዳ ከበርትዕ ጸዊዑ።
- ብሓፈሻ ኩሎም ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ዝሳተፍሉ ሰፊሕ ጽላል ንምምስራት፡ ብፍላይ ከኣ ነቲ ተስፋ ኣብ ዝህብ ደረጃ በጺሑ ዘሎ ምቅርራብ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ዝያዳ ንምብራኽ ሰዲህኤ ከም ውትሩ ኩሉ ዝከኣሎ ከም ዝገብር ኣረጋጊጹ። መመሊሱ እናሰሰነ ይኸይድ ንዘሎ ህዝባዊ ናዕቢ ኤርትራውያን ኣብ ዲያስፖራ ብሓፈሻ፡ ብፍላይ ድማ ንሕጋዊ መኸተን ተወፋይነትን ብሪገድ ንሓመዱ ዘለዎ ደገፍ ኣረጋጊጹ፡
- ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ዝሓለፎ ጸረ ህዝቢ ተመኩሮ ከስተውዕል፡ ብሰንኪ ዘይሓላፍነታዊ ሃላሊ ፖሊሲ መራሕቲ ህግደፍ ክወርዶ ዝጸንሐን ዘሎን ክሳራ፡ ውርደትን ተሓታትነትን ተረዲኡ ድሕሪ ሕጂ ነብሱ ከድሕንን ዋልታ ኮይኑ ህዝቡ ንምኽሓስን ብረቱ ናብ ህግደፍ ከቕንዕ ብጽኑዕ ጸዊዑ።
- ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዓለም ኣብ ልዕሊ ኤርትራዊ ስደተኛ የጋጥም ንዘሎ ሕሰምን መከራን ብምድህሳስ ድማ ኩሉም ዝምልከቶም ኣካላት ብመሰረት ንስደተኛ ዝምልከት ኣህጉራውን ዓለምለኻውን ሕግታትን ውዕላትን መሰል ኤርትራዊ ስደተኛ ንክሕልዉን ኣብ ልዕሊ ምምሕዳር ህግደፍ ተጽዕነኦም ከትርሩን ተማሕጺኑ።
- ኣተሓሕዛ ሰብኣዊ መሰል ካብቲ ቀንዲ ንምስሊ ኤርትራ ደዊኑ ህዝብና ዘሳቒ ዘሎ ምዃኑ ብምግንዛብ፡ ብሰንኪ ጨካን ተግባራት ህግደፍ ፍትሒ ሓሪምዎም ኣብ ፈቐዶ ጐዳጉዲ ኣብ ጸልማት ዝሳቐዩ ዘለዉ ኤርትራውያን ፍትሒ ንክረኽቡ፡ ኩሎም ዝምልከቶም ዞባውን ኣህጉራውን ሰብኣዊ ትካላትን ማሕበራትን ተጽዕኖኦም ኣብ ልዕሊ ኢሳያስን ጉጅለኡን ንከሕይሉ ኣዘኻኺሩ።
- ንህልዊ ኩነታት ሱዳን፡ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ዳህሲሱ ድማ፡ ናይ ቅድሚ ሕጂ ናይ ህግደፍ ኢድ ኣእታውነትን ዘኸተሎ ዘሎ ዕንወትን ግህሰትን ኮኒኑ። ኣተሓሒዙ ከኣ ኩሎም ኣብ ውግእን ምትፍናንን ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት ኣዕናዊ ሳዕቤን ውግእ ተረዲኦም ጉዳዮም ብሰላማዊ ኣገባብን ዘተን ንክፈትሑ ብትሪ ጸዊዑ።
ጉባአ ውሳነታት ትውስነሉን መሪሕነት እትመርጸሉን መድረኽ ጥራይ ኣይኮነን። ኣብርሲዚ ተግባራት ዝሓለፍካዮ እትግምግመሉን መጻኢኻ እትመዝነሉን ትምህርታዊ መድረኽ እውን እዩ። ስለዚ ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ከምቲ ጉባአ ንምዕዋት ክቡር ዋጋ ዝኸፈሉ ንምትግባሩ እውን ብፍላይ ምስዚ ኣብ ከባቢና ዝገሃድ ዘሎ ምዕባለታት፡ ድርብ ሓላፍነት ከም ዘለዎም ክዝንግዑ ኣይግባእን። ኣብዚ እጃም ናይቲ ኣብ ጉባአ ዝተመዘዘ መሪሕነት ዝለዓለን ኣብነታውን ክኸውን ይግበኦ።
ዘለናዮ ተሃዋሲ ኤርትራዊ ኩነታት ኮነ ዞባዊ ምዕባለታት፡ ብናይ ሓደ ኤርትራዊ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ማሕበርን ምንቅስቓስን ዝዕመም ኣይኮነን። ስለዚ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ኮነ ኩሎም ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፡ ተኸኣኢሎምን ቀዳምነቶም ኣነጺሮምን ፍልልያቶም ኣጻቢቦም ነቲ ዘራኽቦም ኣሕይሎም ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ንምድሓን ግዜ ከየባኸኑ ብሓባር ኣንጻር ወጽዓ ክኸቱ ይግበኦም። እዚ ኣብ መድረኽ ጉባአ እውን ዝተንጸባረቐ መጸዋዕታ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ብወገኑ፡ ንውጽኢት 4ይ ጉባኤኡ ከም መንጠሪ ንዝያዳ ቃልስን ዓወትን ብምጥቃም፡ ሰልፋዊ ዓቕሙ ብምድላብ ኮነ፡ ነቲ ትጽቢት ዝግበረሉ ናይ ሓባር መድረኽ ንምሕያል ኩሉ ዝከኣሎ ክገብር ድልዊ እዩ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
23 ሓምለ 2023፡ 4ይ ጉባአ ሰዲህኤ ዝኽፈተሉ ዕለት እዩ፡ ድሮ ድማ ተሳተፍቲ ኣብ ቦታ ጉባኤ በጺሖም ኣለዉ። ኣመጻጽኣ ሰዲህኤ ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ኣብ ዝተፈላልዩ መድረኻት ዝተጠቅሰኳ እንተኾነ፣ ሎሚ ኣብ ድሮ 4ይ ስሩዕ ጉባኤኡ ደጊምና ክንጠቅሶ ምምራጽና ንሓበሬታ ጥራሕ ዘይኮነ፣ ክውረሱ ዝግብኦም ታሪኻዊ ኣመጻጽኣን ሕጋውን ትካላውን ኣሰራርሓን ናይ ምኽታል መልእኽቲ ስለዘለዎ እዩ።
ኣብ ታሪኻዊ ኣመጻጽኣኡ እዚ ሰልፍዚ ኣብ ወርሒ ጥሪ 2010 ብምጽንባር ናይ 3 ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሓይልታት ሰልፊ ዲሞክራሲ ኤርትራ፣ ሰልፊ ህዝቢ ኤርትራን ኤርትራዊ ህዝባዊ ዲሞክራስያዊ ምንቅስቃስን ዝቆመ ሰልፊ እዩ። ካብዞም ንሰዲህኤ ዘቖሙ 3 ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሓይልታት ሰልፊ ዲሞክራስን ኤርትራዊ ህዝባዊ ምንቅስቃስን መብዛሕትኦም ኣባላተን ናይ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ድሕረ ባይታ ዝነበሮም ኮይኖም፣ ሰልፊ ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ናይ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ድሕሪ ባይታ ዝነበሮ እዩ።
ኣብ ታሪኽ ሰውራ ኤርትራ ንድሕሪት ምልስ ኢልና እንተርኢና፣ ሕማቅ ኣጋጣሚ ኮይኑ፣ ኣብ መንጎ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራን ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራን ዝነበረ ዘይምቅዳው፣ ኣብ ውግእ ሕድሕድ ኣትዮም ነንሕድሕዶም ከም ዝፋለሱ ዝገበረ፣ ኣብ መወዳእታኡ እውን ብናይ ሰዓርን ተሰዓርን መንፈስ ዝተዓጽወ ኣሉታዊ ዝምድና ዝነበሮም ኣካላት እዮም።
ናይዚ ክልተ ዝተፈላለየ ድሕረባይታን ተጻባኢ ተመኩሮን ዝነበሮም መሪሕነታት 3ቲኡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ብዘርኣይዎ ልቦና፣ ሃገራዊ ሓላፍነትን ውሕሉል ኣተሓሕዛ ጉዳያትን ናይ እንካን ሃባን ልዝብ ናይ ዝሓለፈ ግዜ ጌጋታት ንታሪኽ ብምግዳፍ፣ ኣብ ህልውን መጻእን ሃዋህው ክተዓረቁ ንዝኽእሉ ፍልልያት ብምቅርራብ፣ ክተዓረቁ ንዘይከኣሉ ጉዳያት ድማ መዝጊብካን ወንዚፍካን ብምሓዝን፣ ንድሕነት ህዝብን ሃገርን ቀዳምነት ብምሃብ ብሓድነት ተጸናቢሩ ሓያል ሃገራዊ ቃልሲ ብምክያድ ንህዝብን ሃገርን ካብቲ ብፍላይ ካብ 2001 ኣትሒዙ ዝተጋህደ ፖለቲካዊ ረጽምን ሕሉፍ ምልካዊ ምሕደራን ህግዲፍ ክድሕኑ ተባዕ ታሪኻዊ ስጉምቲ ወሲዶም።
ሰዲህኤ ኣብቲ ብናይ ሓደ ዓመት መሰጋገሪ መድረኽ ሓሊፉ፡ ኣብ 2011 ዘካየዶ ቀዳማይ ሓድነታዊ ጉባኤኡ ናይ ርሑቕን ቀረባን መደባቱ ዘነጽር ቻርተር ወይ ሰልፋዊ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮን፣ ሃገራዊ መደባቱ ንምዕዋት ኣብ ዘካይዶም ሰልፋዊ ንጥፈታቱን ምንቅስቃሳቱን ዝምረሓሉ ቅዋምን ዝሓዙ ሰነዳቱ ኣጽፊፉን ኣጽዲቁን እዩ ንሃገራዊ ቃልሱ ኣንጻር ምልኪ ዘሕደሰ።
ሰዲህኤ እዚ ናይ 12 ዓመታት ጉዕዘኡ ልሙጽ ኣይነበረን ጥራሕ ዘይኮነ፣ ብከበድቲ ውሽጣውን ግዳማውን ብደሆታት ተፈቲኑ እዩ። ብኣንጻሩ ንኹሉ ዘጋጠሞ ፈተነታት በዲሁ፡ ብምስጋር እነሆ ናብ ምክያድ 4ይ ጉባኤኡ በቂዑ’ሎ። ቀንዲ ምስጢር ዓወቱ ከኣ መትከላዊ ጽንዓቱን ክንዮ እቶም ዝጋጥሙ ግዝያዊ ጸገማት ኣማዕዲኻ ናይ ምርኣይ ዓቕምን ባህርይን ምውናኑን ኮይኖም፡ እዚኣቶም ካብቶም ክውረሱ ዝግበኦም መለለይታቱ እዮም።
ንክምረሓሎም ኣብ ጉባኤታቱ ዘጽድቆ ቁዋም ዘለዎ ዲሞክራሲያዊ ምእዙዝነቱን ንኹሉ ኣባል ብማዕረ ኣሳታፊ ዝኾነ ትካላዊ ኣሰራርሓኡን እውን ቀንዲ ካብቶም ፖለቲካዊ መለለዪ ሰዲህኤ እዮም። ኣብ 2011 ቃልሱ ብሓድሽ መልክዕ ከሕድስ እንከሎ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ 4 ዓመት ጉባኤ ብምክያድ ጉዕዞ ቃልሱ ክግምግምን፣ ናይ ዝስዕብ 4 ዓመታት መደባት ክትልምን፣ ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ መሪሕነት ከውርድን ሓድሽ መሪሕነት ክመርጽን ከምዘለዎ ኣብ ቁዋሙ ኣስፊሩ ምስ ነቀለ፡ እነሆ ኣብ ናይ 12 ዓመታት ጉዕዘኡ፡ ኣብ 4ይ ስሩዕ ጉባኤኡ በጺሑ። ዘካይዶም ጉባኤታት ንይምሰል ዘይኮኑ ከምቲ ኣብ ቁዋማዊ ዓንቀጻቱ ዝሰፈረ ሰፊሕ ኣሳታፍነት ኣባላቱ ዘመስከሩን ዲሞክራስያዊ ኣሰራርሓ ዝተኸተሉን ክኾኑ ሓያል ጻዕሪ የካይድ።
ኣሳታፍነትን ዲሞክራስያውነትን ንምርግጋጽ ካብ ዝኽተሎም ኣገባባት፣ ሓደ ዓመት ቅድሚ ጉባአ፣ ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ፡ ጉባኤ ዝካየደሉ ግዜ ወሲኑ፣ ኣሰናዳዊትን ሓጻዪትን ሽማገለታት ይምዝዝ። እዘን ሽማገለታት ዝተዋህበን ተልእኮ ሒዘን ምስ ነፍሲ ወከፍ ጨንፈርን ኣባልን ሰልፊ ብዝተፈላለየ ኣገባብን ኣብ ዝተፈላለዩ መደረኻትን እንዳተራኸባ ንኹሉ መሰላትን ግቡኣትን ናይ ኣባላት የረጋግጻ። ንተሳትፎ ኣብ ጉባኤን ንሕጸ ኣብ ጉባአ ዝምረጹ ኣባላት ባይቶን ድማ ይጉስጉሳ። ምስዚ ብተወሳኺ ኣብ ጉባአ ዝጸድቕ ንድፊ ቅዋምን ፖለቲካዊ መደብ ዕዮን ተዳልዩ ናብ ኣባላት ተዘርጊሑ በብትካላዊ ደረጃኦም ብሰፊሑ ከምዝመያየጡሉን ሪኢቶታቶም ከምዘመዝግቡን ይግበር።
ኣብ ተሳትፎ መሪሕነቱ እውን ሰልፊ ዝጥቀመሉ ግቡእ ሰብ ኣብ ግቡእ ቦታ ኣብ ዝብል መትከል ተሰሪቱ ንብቅዓት ሕጹያት ከም ቀንዲ መዐቀኒ ቅጥዒ ዝጥቀም ኮይኑ፣ ንውክልናን ኣሳታፍነትን ናይ ዝተፈላለዩ ክፋላት ሕብረተሰብ ማለት ዕድመ፣ ጾታ፣ ብሄር፣ ዞባ፣ ሃይማኖት ቋንቋ፡ ወዘተ ንምርግጋጽ ሓያል ጻዕሪ ይካየድ።
መለልይታት ሰዲህኤ ብዙሓት እኳ እንተኾኑ፣ ኣብዚ እዋን 4ይ ጉባአ ከይጠቐስናዮ ክንሓልፍ ዘይንኽእል ኣብ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ዘለዎ ሓቛፍን ሚዛናውን ኣረኣእያ እዩ። ንኹሉ ኣብ ሓድነት ህዝብን መሬትን፣ ኣብ ናጽነትን ልዑላውነት ሃገር፣ ኣብ ታሪኽ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፣ ኣብ ኣድላይነት ደሞክራስያዊ ለውጥን ኣሚኑ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ንዝቃለስ ኤርትራዊ ዕድመኡ፣ ጾታኡ ብሄሩን ሃይማኖቱን ቋንቁኡን፡ ብከመይ ኣገባብ ይውደብን ብዘየገድስ ከም ናይ ቃልሱ ኣካል ገይሩ ዝወስድ ምዃኑ እዩ። ኣብ መንጎ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ዘጋጥም ፍልልያትን ምንፍፋጋትን ብህድኣት ክመሓደር ከም ዝግበኦ ዝኣምን፡ ሎሚ ክፍትሑ ዘይከኣሉ ፍልልያት ኣወንዚፍካ ኣብቶም ዘሰማምዑ ነጥብታት ብሓባር ናይ ምቅላስ መትከል ብጽኑዕ ዝኣምን ሰልፊ ምዃኑ ካልእ መለለይኡ እዩ። ኣብ ኤርትራ ክረጋገጽ ንእንደልዮ ለውጢ “ብኣይን ብመንገደይን ጥራይ” ብዝብል ዘይኮነስ፣ ብዝተወሃሃደ ናይ ሓባር ቃልሲ ምዃኑ ዝቕበል እውን እዩ። ነዚ ድማ ኣብ ውሽጢ ሰልፊ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብደረጃ ሓይልታት ለውጢ፡ ሰፊሕ ጽላል ንምምስራት ከይተሓለለ ዝጽዕርን ንመጻኢ እውን ዝቕጽለሉ ሰልፊ እዩ። ናይዚ ኩሉ ዓወቱን ኣሳልጦኡን ቀንዲ ምስጢር ከኣ ናይ ኣባላቱ ጽንዓትን ተወፋይነትን እዩ።
ዓውት ን4ይ ጉባኤ ሰዲህኤ
ፖለቲካዊ ከመይነት ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ “ከምዚ እዩ” ዝብል መግልጺ ክትህበሉ ኣጸጋሚ እዩ። ምኽንያቱ ኩሉ ተግባራቱ ክግመት ካብ ዝኽእል ንላዕሊ ክትኣሞ ዘጸግም ጨካንን ጠላምን ስለ ዝኾነ። ብዙሓት ወገናት፡ ዲክታተር፡ መላኺ፡ ኣንባገነን፡ ጨቋኒ፡ ርእሰ-ፋሺስትን ቶታሊታርያንን ይብልዎ እዮም። ምስዚ ኩሉ ግና እቲ ዝወሃቦ መግለጺ ንእኩይ ተግባራቱ ዝምጥን ኣይኮነን። ምናልባት ናብቲ ሓቀኛ መንነቱ እንተቐረበ “ሕሉፍ ዲክታተር” ምባሉ ገላጺ ከም ዝኸውን ናይ ብዙሓት ግንዛበ እዩ። በዚ ዝተገረሙ ኤርትራውያን ከኣ “ነዚ ሰብ’ዚሲ ምስ መን ኣወዳዲርካ ኢኻ እሞ ክትገልጾ ትኽእል?” ኢሎም ክግረሙ ምስማዕ ልሙድ እዩ።
“ንኢሳያስ ሕሉፍ ዲክታተር ምባሉ፡ እንተዘይውሒድዎስ ኣይበዝሖን’ዩ” ወገናት፡ ዘቕርብዎ ዝርዝር መግለጺ፡ ዲክታተርነት ኣብኡ ጥራይ ዝተራእየ ተግባርኳ እንተዘይኮነ፡ ናቱ ተግባርሲ ካብ ናይ ካለኦት መለኽቲ ዝተፈልየ ምዃኑ እዮም ዝገልጹ። ገሊኦም ዲክታተራት፡ ኣብ ገለ መዳያት ንህዝቦም ቁሩብ ትንፋስ ዝህቡ ክኾኑ እንከለዉ፡ ኢሳያስ ግና ከምኡ ዝኣመሰለ ባህሪ የብሉን። ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ክዓጽዉን መሰል ምሕሳብን ሓሳብካ ምግላጽን ዓጽዮም፡ ኣብ ቤት ትምህርቲ ኣቲኻ ገለ ፍልጠት ክትቀስም ዘይከልኡ ዲክታተራት ኣለዉ። ኢሳያስ ግና ኣብ ልዕሊቲ ኩሉ መሰላት ዝገፍፍ ምዃኑ፡ ኣብያተ-ትምህርቲ ዝዓጽዩ ድንቁርናን ድሕረትን ዘሳዕርር እዩ። ኢሳያስ ካብቲ ኣብ ኣፍሪቃ ይውክሎ እዩ ዝበሃል መራሒ ሰሜን ኮርያ እውን ዝኸፈአ ምዃኑ ናይ ብዙሓት ተረድኦ እዩ። ምስ ዝሓለፉን ዘለዉን ደቂ መዛምርቱ ዲክታተራት መራሕቲ፡ ጀርመን፡ ሊቢያ፡ ዒራቕ፡ ሱሪያ፡ ቻይናን ሩሲያን ክወዳደር እንከሎ ናይ ኢሳያስ ዝኸፈአ ምዃኑ ናይተን ሃገራት ህዝቢ መነባብሮ መስካሪ እዩ።
ከምኡ ዲክታተራት ኣንጻር ኣተሓሳስባኦም ንዝሓሰብ ይኣስሩን ግቡእ ፍርዲ ይነፍጉን። ኢሳያስ ከኣ ካብኦም ብዝገደደ ቤተሰብ እሱራት ቤተሰቦም ዝተኣስረሉ ቦታ ክፈልጡኳ ኣየፍቅድን። ካለኦት ዲክታተራት ዋሕዚ ሓበሬታ ካብ ህዝቢ ንምዕጋት፡ ንናይ ብሕቲ መድያታት ብኣዝዩ ዘጻብብ ሕግታት ይቆጻጸሩ፡ ብጥሕሰት ሕጊ ኣመሳሚሶም ጋዜጠኛታት ምእሳርን ምፍታሕን ከም ንቡር መንግስታዊ ተግባሮም ይወስድዎ። ኢሳያስ ግና ሓንሳብን ንሓዋሩን ናይ ብሕቲ መዲያ ምስ ዓጸወን ጋዜጣኛታተን ምስ ኣሰረን ድሕሪኡ ድሃዮም የለን። ብዘይካዚ ዜጋታት ንመሰሎም ሰላማዊ ሰልፍታት ከካይዱ ምስ ዝፍትኑ ዲክታተራት ክኣስርዎምን ከካላብትዎምን ይረኣዩ። ኢሳያስ ግና ዜጋታት ተሰሊፎም መሰሎ ክሓቱ ምኽላእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ሕማቕ እንከለዉ “ደሓን ኣለና ንክብሉ እዩ ተጽዕኖ ዝፈጥር። ካለኦት ዲክታተራት ናይ ብሕቲ ሰብ ሃብቲ ኣብ ቁጠባዊ መዳይ ከይወዳደርዎም ብዘይፍትሓዊ ግብርን ቀረጽን የዳኽምዎም። ኢሳያስ ግና ውጥናቶም ይምንዝዕ ኣብያተ-ንግዶም ዓጽዩ ካብ ሜዳ ውድድር ኣውጺኡ ሃገሮም ገዲፎም ከም ዝስደዱ ይገብር። ከምዚ እናበልካ ናይ ኢሳያስ ሕሉፍ ዲክታተርነት ንምርዳእ ዝቐርብ መወዳደሪ ዝርዝር ነዊሕ እዩ። ብሓጺሩ ሕሉፍ ዲክታተርነት ኢሳያስ፡ ኩሉ ጸገማት ክኢልካ ኣብ ሃገርካ ምንባር ዘየኽእል እዩ።
እቲ ካልእ፡ ፍሉይ ዲክታተርነት ኢሳያስ ዝረኣየሉ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘለዎ ሕዱር ንዕቀት እዩ። እምብዛ ንዕቀቱ ኣብ ጉዳይ ሃገር ብዛዕባ ዝሓስቦን ዝገብሮን ብዝምልከት ኣይኮነንዶ “ከምዚ እንተገበርና ከመይ ይመስለኩም?” ኢሉ ህዝቢ ክውከስ፡ “ከምዚ ጌርና ኣለና” ኢሉ እውን ኣይሕብርን እዩ። ብመሰረቱ እውን ነዚ ዘኽእል ትካላት የብሉን። ንኣብነት ብኢደወነኑ ብትዕቢት ተሰንዲሑ ውግእ ይኸፍት እሞ፡ ነቲ ብዛዕባቲ ዝኣጐዶ ሓዊ ዝኾነይኹን ሓበሬታ ዘየብሉ ኤርትራዊ መንእሰይ ክተት ይብሎ። እምቢ እንተበለ የገድዶ። ንህዝቢ ድማ ንሱ ንዝጸልኦ ንክጸልእን ከጸልምን ይጉስጉሶን የፈራርሖን። እቲ ዘሕዝን ድማ ነዚ ትዕቢተኛ ኣካይድኡ ዝምርቕሉን ምሂዙ ዘቕረበሎም ጸላእቲ ክጸልኡ ዘይሓፍሩን ኤርትራውያን ዝረክብ ምዃኑ እዩ። እዚ ናይ ኢሳያስ ተግባር ንዕቀት ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይቶም ተዓሚቶም ዘጣቕዕሉ ስንፍናን ተሓታትነትን እውን ዘርኢ እዩ።
ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ናይ እገለ መራሕ ሃገር ተመኩሮ እዩ ብዘይበሃል፡ ኣብ ኣዳራሻት ኢትዮጵያ ዘስመዖም መደረታት ካልእ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ዘለዎ ንዕቀት ዘርኣየ፡ ክትርሰዖ እንተደለኻ’ውን ዘይርሳዕ፡ ሃላልነት እዩ። ከይሓፈረ፡ ናይ ስኽራን ድዩ ናይ ጽላለ ምልላዩ ብዘገርም “ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ እዮም ዝብሉ ነቲ ሓቂ ዘይፈልጡ እዮም” ምስ በለ፡ በቲ ኩነታት ተገሪሞም ኣእዛኖም ምእማን ዝሰኣኑ ውሑዳት ኣይነበሩን። በዚ ከየብቅዐ ድማ ንቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ “ድሕሪ ሕጂ ንስኻ ኢኻ ትመርሓና። ኣነ ድማ ምሳኻ ኣለኹ። እዚ ዝብሎ ዘለኹ ንቐላዓለም ዘይኮነ ሓሲበሉ እየ” ወሲኽሉ።
ነዚ ኣበሃህላ ኢሳያስ ዝደንደነ ኣብይ ኣሕመድ ብግደኡ “ኢሳያስ ናይ ኤርትራ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፊ ኮይነ ክሰርሕ ሓላፍነት ሂቡኒ ኣሎ። ስለዚ ንኣቶ ዑስማን ሳልሕ ተኪአ እንተሰራሕኩ ከይሕደሰኩም” ዝብል መለኣሉ። እዚ ጥራይ ኣይኮነ። ኣብይ ኣሕመድ ሆየ ብህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ዘይተሓጐሱ ኢትዮጵያውያን ንምኽሳብ ብዝመልስ፡ “ኣነን ኢሱን ተደሚርና እንካፈሎ ዓሰብ ይኸውን” ምስበል፡ ኢሳያስ ንህዝቢ ኤርትራ ኣርእይዎ ዘይፈልጥ ሕጉስ ገጽን ሰሓቕን መራሕቲ ካብ ዝኽተልዎ ፕሮቶኮል ወጻኢ ጠጠው ኢሉ ኣፍልቡ እናወቐዐን ርእሱ እናነቕነቐን ሓጐሱ ገሊጹ። በዚ ብደዐ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዋላ ሓደ ካብ ሓለፍቲ ህግደፍ ብጽጽ ዘይምባሉ ከኣ ኤርትራ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ኢድ ሓደ ውልቀሰብ ምውዳቓ ዘርኣየ ተረኽቦ እዩ።
ካልእ ንዲክታተርነት ኢሳያስ ሕሉፍ ዝገብሮ፡ ተግባራቱ ብጥልመት ዝተላዕጠጠ ምዃኑ እዩ። ኣብቲ ኤርትራውያን መንእሰያት ንናጽነት ዝስውእሉ ዝነበሩ መሪር ግዜ ቃልሲ እውን፡ እዚ ዲክታተር ብድሕሪ መጋረጃ፡ ብዛዕባ ምምራሕ ዓባይ ኢትዮጵያ የንባሁቕ ከም ዝነበረ ናይ ቅድም ፈለጥቱ ብተደጋጋሚ ዘዝንተዉዎ እዩ። ናይዚ ቀረባ መዓልታት ምስክርነት ኢትዮጵያዊ ሻለቃ ዳዊት ወ/ጊዮርግስ ብዛዕባ ግደ ኢሳያስ ኣብ ሃቐነ ዕልዋ ኣንጻር መንግስቱ ሃይለማርያም ዝምልከት ዝጠቐሶ ህያውን ኣብነት እዩ። መራሕቲ ኢትዮጵያ፡ “ድሕሪ ደጊም ንኣፍደገ ባሕሪ ኢና ንዋጋእ ምባሎምን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ግዜ ጉባአ ኢጋድ ኣብ ጅቡቲ ንመረሒ ሶማሊያ ቀዳምነትና ወደብ ምርካብ እዩ ኢሉ ምሕባሩን፡” ብዝምልከት ምምሕዳር ኢሳያስ ምጽቃጡ እንታይ የመልክት። ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ናይ 6 ሓምለ 2023 ናይ ፓርላማ ውዕሎኡ ብዛዕባ ህልዊ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን መብርሂ ክህበሉ ተሓቲቱ፡ “ንግዜኡ ብዛዕባዚ ኣይዛረብን እየ” ምባሉኸ፡ ሳዕቤን ንዕቀትን ፍሉይ ዲክታተርነንት ኢሳያስ እንታይ ክወልድ ከም ዝኽእል ኣመልካቲ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ 2018 ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን፡ “ሓድሽ ዝምድና ፈጢርና” ኣብ ዝበልሉ ብዝተፈላለዩ እቲ ጉዳይ ሃንደበት ዝኾኖም ወገናት ብዙሓት ሕቶታት ዝተላዕልሉ እዋን ምንባሩ ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ካብቶም ሽዑ ዝቐርቡ ዝነበሩ ክሳብ ሎሚ’ውን ዕቱብ መልሲ ዘይረኸቡ ሕቶታት ንኣብነት እዞም ዝስዕቡ ይጥቀሱ።
“ክልቲአ ሃገራት ክምረሓሉ ዝጸንሓ ፖሊሲታት ዝተፈላለየ ክነሱ፡ ኣበየናይ መራኸቢ ነጥቢ ኣቲክሎም እዮም ተሰማሚዖም?፡ ከዕውትዎ ዝተለምዎ ናይ ቀረባን ርሑቕን፡ ውጥኖም እንታይ እዩ?፡ ዝምድናኦም ግሉጽን ወግዓዊ መስርሕ ዝተኸተለን ናይ ዘምዃኑ ምስጢርከ እንታይ እዩ?፡ እዚ ዝምድና በቲ ሽዑ ኣብ ኢትዮጵያ ዝቀላቐል ዝነበረ ለውጢ ኣብ ኤርትራ ኣውንታዊ ጽልዋዶ የሕድር ወይ ብናይ ኢሳያስ ሕዱር ምልኪ ይኹለፍ?” ዝብሉ ካብቶም ብዙሓት ሒደት እዮም።
ነዚ ዝተጠቕሰን ካልእ ተዛማድን ሕቶታት ዝምልስ ምናልባታት ኣብ ምቕራብ ብዙሓት ፍልልያት ነይሮም። “ብፍላይ በቶም ንመናውን ጠላምን ተመኩሮ ኢሳያስ ኣብ ግምት ዘእትዉ፡ እቲ ስምምዕ ኣብ ዝተወሰነ ዛዕባታት ንሓጺር ግዜ ዘይቅዱስ ውጽኢት ይህልዎ ይኸውን እምበር ፈራሲ እዩ” ዝብል ነይሩ። ብኻልእ ወገን ድማ “ክልቲኦም ወገናት ነንህልውናኦም ክብሉ ነቲ ዝምድና ኣጽኒዖም ሒዞም ከቕጽልዎ እዮም” ዝበሉ’ውን ኣይተሳእኑን። ዕድመ ናይቲ ስምምዕ እናነወሐ ምስ ከደን ዳንኬራ በዓል ኢሳያስ በብቑሩብ ምስ በርሀን ግና “እዚ ስምምዕ ኪኖ ሓቢርካ ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ምውቃዕ ካልእ ዕላማ ዘየብሉ ሓጺር ዝዕድሚኡ እዩ” ዝብል ብዙሓት ዝተሰማምዕሉ ግምት ኮይኑ ቀሪቡ። ክልቲኦም ናብዚ ንምብጻሕ ዝኽተልዎ ቅኒት በበይኑ ከም ዝነበረ ከኣ ካልእ ከሎ ጌና ዝተቀልቀለ ምልክት ነይሩ ።
እቲ ዝምድና ንድሕሪት ዘይምለስ ብዘምስል ወደኽደኽን ብዘይትግበር መብጸዓታትን ዝተሰነየንኳ እንተነበረ፡ ኣድቂቑ ንዝከታተሎ ግና ካብ ምንዕዓቕን ሕቡእ ጉርሕን ናጻ ኣይነበረን። እዚ ዘይብሱልን ኣብ “ኣጥፊካ ምጥፋእ” ዘትከለን ዝምድና ዝወለዶ ኣዕናዊ ውግእ ኣብ ትግራይ ንክልተ ዓመታት ድሕሪ ምክያዱ፡ ህዝቢ ትግራይ ብዘርኣዮ መኸተን ብናይ ዝተፈላለዩ ወገናት ጻዕርን ተጽዕኖን ኣብ ናይ ሰላም ስምምዕ ተበጺሑ። ድሕሪ ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ወዮ ተጐልቢቡ ዝነበረ ናይ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን ኣብ ጽኑዕ ባይታ ዘይተመስረተ ዝምድና፡ እቲ ሓቀኛ ዘይምትእምማኑ ባህሪኡ ተጋሂዱ። ኢሳያስ በቲ ሓደ ወገን ኣካል እቲ ውዕል ሰላም ኮይኑ ናይ ምዝራግ ዕድል ዘይምርካቡ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ኣብቲ ውግእ ብዘይምቕጻሉ ሓሪቑን ኣንጸርጺሩን “ኣሜሪካ ኣግሊላትናን ኮሊፋትናን” ብዝብል ቁጠዓኡን ሕርቃኑን ኣብ ኣደባባያት ገሊጹ። ብኣንጻሩ ዶ/ር ኣብይ ቀንዲ ናይ ሰላማዊ መፍትሒ ሰባኺ ኮይኑ ቀሪቡ። እዚ ድማ ኣንጻር ህወሓት ናብ ውግእ ክኣትዉ እንከለዉ፡ ከምቲ “ክልተ ጐረሓትሲ ሓሙኽሽቲ ስንቆም” ዝበሃል፡ በበይኑ ሕሳብ ከም ዝነበሮም ተነጺሩ። ኣብዚ ጠጠው ከይበሉ ክልቲኦም እንተ ተፋቲሖም፡ ድሕሪኡ፡ ሓደ ኣንጻርቲ ካልእ ኣብ ዘካይድዎ ህልኽን ምውጣጥን ዝሕግዞም ናይ ርሑቕን ቀረባን ኣሰላልፋ ሃሰስ ኣብ ምባል ኣትዮም።
ናይ ቀረባ ኣብነት ንምጥቃ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ምስቲ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ “ዘይስሩዕ” ዝበሎ ዕጡቕ ሓይሊ ኣምሓራ ፋኖ ክተዓራረኽ እንከሎ፡ መንግስቲ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ድማ ዝምድናኡ ምስቲ ኢሳያስ ከጥፈኦ ሓሊኑ ዘይሰመረሉ ብህወሓት ዝምራሕ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ዝምድናኡ ናብ ንቡር ንምምላስ ብወግዒ ክሰርሕ ተራእዩ። ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኤርትራዊ ቀዳምነቱ ረጥሪጡ፡ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣትዩ ኣብ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ሓይልታት ኢትዮጵያ ተሰላፊ ምዃኑ ከኣ ዘገርም ኣነዋሪ ተግባር እዩ። ርሕቕ ኢልካ ካብ ኢጋድን ሕብረት ኣፍሪቃን ክሳብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት፡ ካብ ጉዳይ ሱዳን ክሳብ ዩክረይን ክልቲኦም ወገናት ሒዘምዎ ዘለዉ ኣሰላልፋ እውን ተጸራሪ እዩ። ኢሳያስ ሓድሽ ክልተ ቀጽራዊ ኣሰላልፋ ከም ዝተጋህደ እናጠቐሰ፡ ደድሕሪ ሩሲያን ቻይናን ዞኽዞኽ ክብል እንከሎ፡ ዶ/ር ኣብይ ናብ ኣመሪካን ሃገራት ምዕራብን ምዝንባሉ ከኣ ካልእ ኣብ ግምት ዝኣትው ኮይኑ’ሎ።
ኢሳያስ ዝመርጾ ርቡጽ ኣሰላልፋ ካብ ቀደሙ እንቃወሞ፡ ሳዕቤኑ ኣብ ሃገርናን ህዝብናን ዘኸትሎ ሓደጋ ከም ዘለዎ ስለ እንግንዘብ ኢና። እቲ ሳዕቤን ፈልዩ ንኢሳያስን ጉጅለኡን ጥራይ ዘረኻኽበሎም ነይሩ እንተዝኸውን ግና ኣይመሻቐለናን ጥራይ ዘይኮነ ኢድና ሓዊስና’ውን መራጐድናዮ። ብመጽርዚ ኣብዚ እዋንዚ ክጻረዩ ዝግበኦም፡ ነቲ “ኢሳያስን ኣብይን ሎሚኸ ናበይ ገጾም?” ዝብል ሕቶ ኣብ ምምላስ ጽልዋ ዘለዎም ኣብ ማሕበራዊ መዲያ ዝለዓሉ ሓያሎ ዛዕባታት ኣለዉ። “ኢትዮጵያ ሓድሽ ኮማንዶ ሓይሊ ባሕሪ ኣመሪቓ ናይ ውግእ ጀላቡኣ ኣሕዲሳ፡ ነፈርቲ ውግእ ኤርትራ ኣብ ትግራይ ዘንብየን፡ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ሓደ ዕጽዊ ኣኼባ ድሕሪ ሕጂ ነካይዶ ውግእ ኣፍደገ ባሕሪ ንምውናን እዩ ኢሎም፡ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ኣዲስ ኣበባ ይእሰሩን ናብ ሃገሮም ይስጐጉን ኣለዉ፡ ሓይልታት ፋኖ ኣምሓራ ኣብ ኤርትራ ይዕለሙ ኣለዉ፡ ኣመርካ ንመንግስቲ ኣብይ ኣሕመድ ካብ ዝርዝር ብጥሕሰት ሰብኣዊ መሰላት ዝኽሰሳ መንግስታት ኣውጺኣ ካብ ኢሳያስ ክርሕቕ ቃል ኣእትያቶ…… ወዘተ” ካብቶም እዋናዊ ኣጀንዳታት ኮይኖም ዘለዉ እዮም።
እዚ ትንዕምንዕ ነቲ ኣብ ጽኑዕ ባይታ ተደኲኑ ዘሎ ልኡላውነት ኤርትራ ንድሕሪት ዘይመልሶኳ እንተኾነ፡ “ኣንታ እዚ ዕቡድ ዲክታተር በቲ ሓደ ወገን ኣብ መድረኻት ኢትዮጵያ ኣፍልቡ እንዳወቕዐን ዘይውርዙይን ዘይሓላፍነታውን መደረታትት እናስመዐን በቲ ካልእ ወገን ድማ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ከይዱ መዳልያታት እናተሸለመን ገለ ጸይቑ ከይከውን?” ኢልካ ምጥርጣርን ምስጋእን ግቡእ እዩ። እንተ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ሃገሩ ካብ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ጽቡቕ ዘይተፈድየ፡ ምስ ኣብይ ኮነ ናይ ካልእ ሃገር መራሒ ተዓራሪኹ “ካብ ጸባ ዘይተረኽበስ ካብ ማይጨባ” ከም ዝበሃል ከኽስሮ እንተዘይኮኑ ከርበሖ ክጽበ ኣይግበኦን። ብግብሪ ከኣ ትርጉም ኣብ ዘይብሉ ህይወት መላምል ደቁ ኣብ ዝኸፈለሉ ከቢድ ክሳራ ወዲቑ ኣሎ። እቲ ክሳራ በዚ ዝውሰን ዘይኮነ፡ እቲ ብሃውኽ ሃወኽ ጠፋጢፍካ ዝተሰርሐ ዝምድና ኢስያስን ኣብይን ኣብ ልዕሊኡ ፈሪሱ ከይጸቕጦ’ውን ኣዝዩ ዘስግእ እዩ።
ጸገማት ህዝቢ ኤርትራ መበቆሉ ህግደፍ መልክዑ ድማ ብዙሕ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ካብቶም ብዙሓት ጸገማት ሓደ ዕጽዋን ተንጽሎን እዩ። እቲ ዕጽዋ ካብ ብዙሓት መሰላት ዝግድብ ኮይኑ፡ ናብን ካብን ኤርትራ ሓበሬታ ምኽልካል ሓደ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እታ ዝነብራ ህይወት ባዕሉ ጥራይ እዩ ዝፈልጣ እምበር፡ ክሳብ ሎሚ ወጻኢ ካብ ኤርትራ ኮይንካ ብዛዕባኡ ዝፍላጥ ውሱን እዩ። ናይዚ ጠንቂ ኣብታ ሃገር ትሕተ ቅርጻ ዘይምህላው ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ዝርካቡ ኣብ ኢድ ሓደ ውልቀሰብ ምብሓቱ እዩ። ህግደፍ ከኣ ነቲ ህዝቢ ምስቲ ዕጽዋ ከለማምዶ እንተዘይኮይኑ ካብቲ ዕጽዋ ከውጸኦ ዝብል ሓሳብ ኣይነበሮን ሎሚ’ውን የብሉን። ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ካብ ህዝቢ ኤርትራ ብኢንተርኔት ዝጥቀም 1% ጥራይ ምዃኑ እቲ ጉዳይ ብዝምልከቶ ዓለምለኻዊ ትካል ምግላጹ ናይዚ መረጋገጺ እዩ።
ንህግደፍ ዘስገኦ ናይ ገዛእ ርእሱ ምህላውን ዘይምህላውን እዩ። እዚ ከኣ በብግዜኡ ብሰንኪ ናቱ ነጻጊ ፖሊሲ ከሳቕዮ ዝጸንሐ ናይ ተንጽሎ ስግኣት እዩ። ድሕሪ ውዕል ኣልጀርስን ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ኣብ ዝነበሩ ኣስታት ዕስራ ዓመታት ክሳቐዮ ዝጸንሐ ናይዚ ኣብነት እዩ። ኣብቲ እዋንቲ ህይወቱ ንምድሓን ኣብ ኣስመራ፡ ዓዲ ሃሎን ምጽዋዕን ዝሕበኣሉ ዝነበረ እዋን እዩ።
ኣብ 2018 ኢሳያስ ኣፈወርቂ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣገባብ ዘይሓለወን ዘይግሉጽን ዝምድና ኣብ ዝፈጠረሉ፡ ካብቲ ተሓቢእሉ ዝጸንሐ ጐዳጉዲ ወጺኡ ከተንፍስ ጀመረ። መንግስቲ ኣመሪካን ካለኦት ምዕራባውያን ሃገራትን እውን ምስ ኢትዮጵያ ዝፈጠሮ ዝምድና “ቀጻልን ኣብ ኤርትራ ናይ ለውጢ ጽልዋ ዘሕድርን ክኸውን እዩ” ዝብል ተስፋ ኣሕዲረን ስለ ዘተባብዕኦ፡ ካብ ዝነበሮ ተነጽሎ ክወጽእ ክኢሉ ነይሩ። ኣብ ልዕሊ ኣካላት መንግስቱ ተነቢሩ ዝነበረ እገዳታት ድማ ክለዓለሉ ጀሚሩ። ቅድም ብሰንኪ ኢትዮጵያን ኣሜሪካን እገዳ ወሪዱኒ ኢሉ ከማርር ጸኒሑ፡ ደሓር ድማ ብሳላ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያን ኣመሪካን እገዳ ተላዒሉለይ ክብል ጀሚሩ። ምኽንያቱ ናይ ሽዑ ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ኢትዮጵያ ዶ/ር ወርቅነህ ገበየሁ ንኤርትራ ማዕቀብ ንክለዓለላ ናብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራትን ናብ ኣመሪካን ደብዳበ ክሳብ ምጽሓፍ በጺሑ ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ።
ተነጽሎ ህግደፍ-ኢሳያስ ካብ ሃገራት ጥራይ ዘይኮነ፡ ካብ ዞባውን ኣህጉራውን ውድባት እውን እዩ ነይሩ። ኢሳያስ ሓደ ካብቶም ኣብ ዓመታዊ ኣኼባ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ተሳቲፎም ዘይፈልጡ መራሕቲ ሃገራት እዩ። ኣብ ኣኼባ መራሕቲ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ተሳቲፉ ዘይፈልጥ ምዃኑ እውን ብመንጽርዚ ዝረአ እዩ። እዚ ካብ መርኣያታት ተነጽሎኡ ምዃን ሓሊፉ፡ ክቱር ስግኣት ከም ዘለዎ ዘርኢ እዩ። ኣብቲ መጋባእያታት ከይሳተፍ ናይ ፍርሑ ቀንዲ መንቀሊ ከም መራሒ ሃገር ኣብ ኤርትራ ኣብ ኩሉ መዳያት ዝፈሸለ ሕሱም ዲክታተር ብምዃኑ እዩ። ካብ ኢጋድ እውን ብሰንኪ ትዕቢቱ ንሓያሎ ዓመታት እዩ ተነጺሉ ጸኒሑ። ዓቕሉ ምስ ጸበቦ ግና ብኣፍደገ ወጺኡስ ብመስኮት ክኣቱው ክልምን ጸኒሑ፡ ኣብ መበል 14 ስሩዕ ኣኼባ ናይቲ ትካል ኣባልነቱ ተሓዲስሉ። እንተኾነ ኣብዚ ኢድን እግርን መራሕቲ ኣባል ሃገራት ኢጋድ ተሳሊሙን ነዊሕ ግዜ ተጸብዩን ዝረኸቦ መድረኽ ብሰንኪ ስግኣቱ ከም ልማዱ ኣይተሳተፈን።
ኢሳያስ ካብ ኢጋድ ዝወጸሉ ምኽንያት፡ ክስማዕ እምበር፡ ክሰምዕ ዘይተዓደለ፡ ኣብ ምጽውዋርን ናይ ሓሳብ እንካን ሃባን ዘይዋሳእ ስለ ዝኾነ እዩ። ንመጻኢ እውን ካብዚ ባህርያቱ ስለ ዘይወጽእ ኣብቲ ትካል ናይ ምቕጻሉ ዕድል ዘተኣማምን ኣይኮነን። ካብዚ ኣኼባ ኢጋድ ምብኳሩ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ድሮ እዚ ኣባልነቱ ዝተሓደሰሉ ኣኼባ ንዝምድናኡ ምስ ክልተ ኣባል ኢጋድ ሃገራት ኣብ ዝምልከት፡ “ኤርትራ ምስ ኢትዮጵያን ጅቡትን ብመሬት ዘራኽባ ዶባት ዓጽያ” ዝብል ዜና ኣብ ማሕበራዊ መድያ ኣጀንዳ ኮይኑ ምቕናዩ፡ እንታይ ከም ዘመልክት ምርድኡ ኣገዳሲ እዩ።
እቲ ዲክታቶር፡ ከምቲ ድሕሪ 2018 ኮለል ኢሉ ዘይቀነዖ፡ ምስ ሃገራት ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝምድና ፈጢሩ ካብ ዕጽዋ ከም ዝወጽእ ርግጸኛ ስለ ዘይኮነ፡ ናብ ርሑቕ እዩ ዝመጣጠር ዘሎ። ናይዚ ቀረባ ግዜ ናብ ቻይናን ሩሲያን ምጋሹ ከኣ ናይዚ ምልክት እዩ። መገሽኡ ናብዘን ሃገራት ብዙሓት ከም ዝሰማምዕሉ፡ እቲ ሓቂ ከምቲ ንምምልኻዑ “ናይ እገለ ሃገር መራሒ ብዝገበረሉ ዕድመ” ዝበሃል ዘይኮነ፡ ኣድሕኑኒ ንክብል ባዕሉ ማዕጾ ደፊኡ ዝኸዶ መገሻታት እዩ። ንሱ ምስኣተን ተጸጊዑ ንክድሕን እንተዘይኮይኑ፡ ንሳተን ብዘይካ ኣብ ኣኼባታት ኢድካ ኣልዒልካ መባዝሕቲ ምዃን ካብኡ ዝጽበየኦ፡ እምብዛ ከምዘይኮነ ርዱኡ እዩ።
ናብ ቻይና ከይዱ ካብ ጅቡቲ ምስ ተረፈ፡ ብዙሓት ወገናት “ካብ ጅቡትስ በጅንግን ሞስኮን ይቐርባ ማለት ድዩ?” ዝብል ሓውሲ መዘናግዒ፡ ሕቶ ከቕርቡ ጸኒሖም። ካብ ኣኼባ ኢጋድ ምብኳሩ በቲ ባዕሉ ዝፈጠሮ ምስታ ነቲ ኣኼባ ዘሰናድአት ጅቡቲ ዘለዎ ጸገም ምዃኑ ብሩህ እዩ። ዋላ ብዞባዊ ጉዳይ ናብ ጅቡቲ ዘይምኻዱ ከኣ ክሳብ ክንደይ ኣብ ጽልእን ቂምን ዝነብር ዘይእመን ምዃኑ ዘርኢ እዩ። ኢጋድ ኣብዚ ኣኼባኡ ካብ ዝተዛረብሎም ጉዳያት ሓደ ህልዊ ኩነታት ሱዳን እዩ። ነቲ ኩነታት ዝከታተል ብመራሕቲ ኢትዮጵያ፡ ደቡብ ሱዳን፡ ኬንያን ሶማሊያን ዝቖመ ኣካል ድማ መዚዙ። ኤርትራ መዳውብቲ ሱዳን ጥራይ ዘይኮነት ህዝባ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ብብዙሕ መልከዓት ጥቡቕ ምትእስሳር ዘልዎ ክነሱ፡ ኤርትራ ኣባል ናይዚ ኣካል ዘይምዃና፡ ኢሳያስ ነገር ከሳውር እምበር፡ ብኡሳት ክዓርቕ እምነት ዘይንበረሉ ምዃኑ ዝሕብር እዩ።
ናይዚ ኩሉ ተነጽሎ መሰረት ካብቲ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ፡ ምትእምማን ዝረሓቖ ዝምድና ዝነቅል እዩ። ብህዝቡ ዘይእመንን ንህዝቡ ዘይኣምንን መራሒ ምስ ካለኦት ኣሳንዩ ካብ ተነጽሎ ክወጽእ ከኣ ዘይመስል እዩ። ኢሳያስ ነቲ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ዘይምትእምማን፡ ብጉልበትን ኣስገዳድን እዩ ዝፈትሖ። ናይቲ ኩሉቲ ተነጽሎ ጠንቂ፡ ዝኽተሎ ዓመጸኛ ናይ ዝምድና ፖሊሲኡ እዩ። ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ዝምድና ናይ ኣገልጋልን ተገልጋልን ምዃኑ ባዕሉ’ውን ዝኽሕዶ ኣይመስለናን። እቲ ቀንዲ ኢሳያስ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ዝደልዮ ብሰንኪ ነገረኛ ባህርያቱ ኣብ ዝኸፍቶም ውግኣት ዝጥበስ ሓይሊ ሰብ ንምርካ ጥራይ እዩ። ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ሓደ ኤርትራዊ ኣብ ማሕበራዊ መድያ፡ “ኣብ እንዳ ኤርትራዊ ስድራቤት ተሰቒሉ እትረኽቦ ስእሊ፡ በዚ ሞያዚ ናይ ዝተመረቐ መንእሰይ ዝብል ዘይኮነ፡ ናይ ስዉእ ወይ ድማ ኣብ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ናይ ዘሎ መንእሰይ ምስሊ እዩ” ዝበሎ ኢሳያስ ንህዝቢ ኤርትራ ኣብ ምንታይ ነቚትዎ ከም ዘሎ ዘርኢ እዩ። ስለዚ ተንጽሎ ኢሳያስ ክሳብ ክንድዚ ሰማይ ካብ ዓረገ፡ መሊእካ ንምልኣሙ ሓቢርና ንበገስ።
ኤርትራ ሃገርና ብመስዋእቲ ደቃን መስተንክራዊ ጽንዓት ህዝባን እያ ናጻ ኮይና። ስለዚ ኣይኮነንዶ ክንዲ ህይወት ዝኣክል ክቡር ዋጋ ንዝኸፈለ፡ ካልእ ጽቡቕ ንዝገበረልካ እውን ምምስጋን ግቡእ ስለ ዝኾነ ንሰማእታት ኤርትራ፡ “ብሳላኹም ልኡላዊ ሃገር ኮይንና ኢና እሞ፡ ክብርን መጎስን ንዘልኣለም ይኹንኩም፡ ኣብ ዘለኹምዎ ቅሰኑ፡ ሕድርኹም ከኣ ከነዐውቶ ኢና” ምባሎም፡ እንተዘይውሒድዎም ኣይበዝሖምን እዩ። ኣበይን መዓስን ብወግዒ ክንዝክሮ ከም ዝግበኣና ምውሳን ሕገ መንግስታዊ ክኸውን ከኣ ቅቡል እዩ። ብመንጽርዚ ኤርትራውያን ሰማእታት ዝዝከሩላ ዝምስገኑላን ዕለት ክትህልዎም መን ወሲንቃ ብዘየድስ፡ ዝቃወሞ የለን። ቅድሚ ሕጂ እውን ብፍላይ ብተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሰውራዊ ባይቶ፡ ባሕቲ ታሕሳስ መዓልቲ ሰማእታት ኮይና ክትዝከር ጸኒሓ እያ። ምኽንያት መንቀሊኣ ድማ ድሕሪ ኢትዮጵያዊ ጀነራል ተሾመ እርገቱ ብ1970 ኣብ ከባቢ ሃብረንቃቓ ብደብያ ተበዓት ተጋዳልቲ ተሓኤ ብምቕንጻሉ፡ ሕነ ንምፍዳይ ኣማኢት ሲቪል ኤርትራውያን ኣብ በሲግድራን ዖናን ከባቢ ከረን ብሰራዊት መግዛእቲ ተቐቲሎም ዓዶም ነዲዱ ዝሃለቑላ ዕለት ስለ ዝኾነት።
መዓልቲ ሰማእታት ኣብ ልቦና ኩሉ እትሓድርን ኣብ ዝተፈላለያ ውድባት ንዝተሰውኡ ዕጡቓትን ሲቪልን ኤርትራውያን እተማእክልን ንኽትከውን፡ ኩሎም ኤርትራውያን ዝሰማምዕላ ብሕገ መንግስቲ ዝተደገፈት ምኽንያታዊት መዓልቲ ምግባራ ኣገዳስነቱ ዕዝዙ እዩ። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ቀዳምነት ክወሃቦም ካብ ዝነበሩ ዛዕባታት ሓንቲ ክትከውን ምተገበኣ። እንተኾነ ብሰንኪ ዘይግሉጽን ዘይሓላፍነታውን ስሱዕ ኣካይዳ ህግደፍ ከምቲ ካልእ መድረኽ እሂንምሂን ዘይተፈጥረሉ ዛዕባታት፡ ሰማእታት ዝዝከሩላ ዕለት’ውን ብወግዒ ዝተወሰነት ኣይነበረትን።
ስለዚ 20 ሰነ ጓይላ፡ ጃህራን ዳንኬራን ህግዲፍ ንምድማቕን ንሸፈጥን ዘይኮነ፡ ንክብሪቲ ዘይሃስስ ሕድሪ ሰማእታት ብንጹህ ሕልና እንዝክረላ መዓልቲ ጌርና ክንወስዳ ኣገዳሲ ነይሩ። ዝያዳ ንምዕዛዙ፡ ኤርትራዊ ሰማእትነት ነቶም ኣብ ዓውዲ ውግእ ዝተሰውኡ ጥራይ ዝምልከት ዘይኮነ፡ እንተላይ እቶም ኣበይን መዓስን ብዘየገድስ ምእንቲ ኤርትራን ናጽነታን ዝወደቑ ኩሎም ኤርትራውያን ጀጋኑ ዘጠቓልል እዩ። ብመንጽርዚ እቲ ልዕሊ 60 ሺሕ እንዳተባህለ ዝጥቀስ ቁጽሪ ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ኣብቲ ወተሃደራዊ ሜዳ ናብ ዝተሰዉኡ ጥራይ ዘተኩር ኮይኑ፡ እዚ እውን ኣዝዩ ውሑድ ምዃኑ፡ ብዙሓት ነዚ ዛዕባ ቆላሕታ ዝህቡ ኣካላት ዝሰማምዕሉ ኣይኮነን። ልዕሊ ሚእቲ ሺሕ ዘብጽሕዎ’ውን ኣለዉ። እቶም ካብ ህዝባዊ ግንባር ወጻኢ፡ ኣባላት ካለኦት ውድባት ኤርትራ ኮይኖም ዝተሰውኡ ሓርበኛታት ተነጺሮም ክውሰኽዎ እንከለዉ፡ እቲ ኣሃዝ ክንደይ ከም ዝበጽሕ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን።
መዓልቲ ሰማእታት እቲ ቀንዲ ዕላማኣ “ሕድሮም ክሳብ ክንደይ ተኸቢሩ?” ዝምዘነላን ኣብ መጻኢኸ እቲ ዝተረፈ ብኸመይ ይትግበር ዝትለመላን ክትከውን ምተገበአ። መራሒ ጉጅለ ህግደፍ ግና ብኣንጻሩ ኣብዛ ንክብሮም ተባሂላ ዝተወሰነት ዕለት እዩ ብኣዋጅ ዝጠለሞም። ብ1991 ኣብዛ ዕለት ድሕሪ 25 መዓልታት ናጽነት ኣብ ናይ በኹሪ መግለጺኡ ኣብ ሜዳ ኩዕሶ እግሪ ኣስመራ ብወግዒ “ደጊም ናይ ውድባት ሓሸውየ የለን። ንህዝቢ ብቕሉዕ ይኹን ብጉልባብ ናይ ምክፍፋል ስልትታት ከቢድ ገበን ከም ዝቑጸር ክዝንጋዕ ኣይግባእን” ክብል ኣውጁ። እዚ ኣዋጅ ነቲ ኤርትራውያን ሰማእታት ህዝቦም ድሕሪ ናጽነት ናይ ምውዳብ፡ ሓሳብካ ምግላጽን ሓርነት ንክህልዎ ዝኸፈልዎ ዋጋን ሕድሮም ከይዝንጋዕ ዝገደፍዎ ቃልን ዝጠለመ እዩ። ብሰንኪቲ ጥልመት ከኣ እነሆ ናጽነት ኤርትራ ናይ ውሑዳት መዕንደሪ ኮይኑ፡ ህዝቢ ኤርትራ ግና 32 ዓመታት ድሕሪ ናጽነት እውን ኣብ ገዛእ ብሰማእትነት ደቁ ብኣዝዩ ዕዙዝ ኣበርክቶኡን ናጻ ዝኾነት ሃገሩ፡ መዋጽኦ ይኸውን ዝበሎ ሓሳብ ከየቕርብ ኣፉ ተለጒሙን መሊኡ ከይረግጽ፡ እግሩ ተኣሲሩን እናተሽቑረረ ይነብር ኣሎ።
ሕድሪ ሰማእታት ብጉጅለ ህግደፍ ተጠሊሙ ኢዩ። እንተኾነ ህግደፍ ብናይቶም ዝጠለሞም ክብሪ ንክጥቀም ዘይፍንቅሎ እምኒ የለን። ሰማእታት ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎም ናይ ክብሪ ቦታ ስለ ዝፈልጥ ብስሞም እናሸቀጠ፡ ሃብቲ ምኻዕባትን ዕድመ ስልጣንካ ምንዋሕን ካብቲ ዝጥቀሞ ሜላታት ሓደ እዩ። እቲ ዘሕዝን ከኣ፡ ኣንጻር ህግደፍ ኢና ዝብሉ፡ ኣብ ክንዲ ንናይ ህግደፍ ጥልመት ምእራም፡ ኣሰሩ ብምስዓብ፡ ክብሪ መስዋእትነት፡ ሰማእታት ዘናእሱ ወገናት ይቀላቐሉ ምህላዎም እዩ።
እቲ ቀንዲ ተረካቢ ሕድሪ ሰማእታት ብሓፈሻ መላእ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብፍላይ ድማ እቲ ተረካቢ ሕድሪ መንእሰይ ወለዶ እዮም። ስለዚ እዞም ኣካላት እዚኣቶም ካብቲ ሓንሳብ ኣንጻር ሰማእታት ጨኪኑ ናብ ልቡ ናይ ምምላስ ዕድሉ ዝዓጸወ ጉጅለ ምጽባይ ዘይኮነ፡ ሓላፍነቶም ክፍጽሙ ይግበኦም። እዚ ድማ ኣብዚ ታሪኻዊ መዓልቲ ክሓስብሉ ዝግባእ ዓብይ ዛዕባ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ነቲ ሕድሪ ሰማእታት ኣኽቢሩ ሃገርን ህዝብን ዝምርሕሉ ሕግን ህዝባዊ ስርዓትን ክተክል ቅሩብ ዘይኮነ ጉጅለ፡ ግበር ስለ ዝበለካ ፈልሲ ብምትካልን ሽምዓታት ምብራህን ወይ በል ስለ ዝተበሃልካ “ስዉኣትና ኩሉ ግዜ ኣብ ልብና” ብምጭራሕ ጥራይ፡ ሕድሪ ሰማእታት ምኽባር ኣይኮነን። ወለድን ስድራቤትን ሰማእታት ፍቕሪ ሰማእታቶም ዝገልጽሉ ኣገባብ፡ ኣብ ገዛ ተዓጺኻ ኣሳእሎም እናረኣኻ ብምንባዕ ዘይኮነ፡ ኣብ ኣደባባያት “ሕድሪ ደቅና ይከበረልና” ብዝብል ስሙር ደራኺ ድምጺ ክኸውን ይግበኦ። ውላድካ ተሰዊኡ፡ ውላዱ እናተሰደ ሕጂ’ውን “ኢስያስ ይንበረልና” ኢልካ ምጽላይ ቅቡል ኣይኮነን።
ብዝተፈላለየ መልከዓት ተወዲቦም ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ብምኽንያት መዓልቲ ሰማእታት መግለጽታትን ኣዋጃትን ብምውጻእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝተጠልመ ህዝባዊ ሕድሮም ዘኽብር ናይ ሓባር ዓቕሚ ንምፍጣር ብዛዕባ ዝኽእልሉ ክሓስቡ ይግበኦም። ዘለካ ፍልልያት ኣመሓዲርካ ኣብቲ ዘሰማምዓካ ተቢዕካ ንህግደፍ ክትስዕር ምብቃዕ ክሳብ ክንደይ ንሰማእታት ከም ዘቕስኖም ኣብዚ ታሪኻዊ መዓልቲ ኮይኖም ክሓስብሉ ይግባእ። ምኽንያቱ ሰማእታት ስሞም ደጋጊምካ ብምጽዋዕ ዘይኮነ፡ ሕድሮም ብተግባር ብምኽባር እዮም ዝቐስኑ። ዘቕስኖም ከይሰራሕካ “ቅሰኑልና” ምባሎም ግና ዋጋ የብሉን።
እቲ ትማሊ ብጾቱ ኣብ ሜዳ ቀቢሩ ዕጥቆምን ሕድሮምን ዝተረከበ፡ “ናይ ናጽነት ተጋዳላይ”፡ ሎሚ ኣካል ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኮይኑ ዘሎ፡ ክልተሻብ’ዩ ተራእዩ። ሓርበኛዊ ታሪኹ ተደዊኑ፡ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም “ወራሪ፡ ሰራቕን መሰል ንጹሃት ዝግህስን” እናተባህለ ይኽሰስ ኣሎ። ሕድሪ ሰማእታት ከኽብርስ ይትረፍ ክብሩ እውን ክዕቅብ ኣይከኣለን። ናይዚ ኩሉ ውርደቱ ጠንቂ ድማ ሕድሪ ብጾቱን ባህጊ ህዝቡን ዘይምኽባሩ እዩ። ስለዚ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ መዓልቲ ሰማእታት ክበራበርን፡ በታ ዘላቶ ዕድል፡ ተጠቒሙ ነብሱ ከድሕንን ሕድሪ ሰማእታቱ ከኽብርን ሎሚ’ውን ንጽወዖ ኣለና። እንተ ሕድሪ ሰማእታት ኣግራብ ብምትካል ዘይኮነ፡ ፍትሒ ብምንጋስ እዩ ዝትግበር።
ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
20 ሰነ 2023
ኤርትራውያን ድሕሪ ናጽነት እውን ንዝሓለፉ ዓሰርተታት ዓመታት፡ ኣብ ቀጻሊ ቃልሲ እዮም ጸኒሖምን ዘለዉን። ቃልሶም ንብዙሕነታዊ ዲሞክራሲ፡ ንሰላም፡ ንልዕልና ፍትሕን ልምዓትን እዩ። እዚ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ከምቲ ናይ ቅድሚኡ ዝነበረ ምዕራፍ፡ ብዘይውዳበ ከም ዘይዕወት ብምርዳእ ዝተፈላለያ ኤርትራዊ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ኣብዚ መስርዕ ቃልሲ ተሰሊፈን ዝተፈላለዩ ኣተሓሳስባታት የሰጉማ ኣለዋ። ብዓብይኡ ድማ ህዝቢ ኤርትራ ናይዚ ኩሉ ውዳበታት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ዓንዲ ሕቖ እዩ።
ምዕዋት ናይዚ ቃልሲ ካብ ምውጋድ እቲ ኣካላቱ ማህሚኑ ኣብ ኢድ ሓደ ውልቀሰብ ወዲቑ ዘሎ ህግደፍ ተፈልዩ ዝረአ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ናይ ኩሉ’ቲ ንህዝቢ ኤርትራ በዂርዎ ዘሎ ዲሞክራሲያዊ ጸጋታትን መሰረታዊ መሰላትን ቀንዲ ጠንቅን ተሓታትን እቲ ጉጅለ ስለ ዝኾነ። ህግደፍ ክሳብ’ዚ ንዕዘቦ ዘለና ደረጃ፡ ንህዝብና ከየድከየን ምስሊ ኤርትራ ከይደወነን ብኣግኡ ክውገድ እናተገበኦ፡ ክሳብ ሎሚ ትልኽ ይብል ናይ ምህላዉ ምኽንያት፡ ብርታዐኡን ጥበቡን ወይ ብህዝቢ ኤርትራ ብዘለዎ ተቐባልነት ገይሮም ዝርድእዎ ገለ ወገናት ኣለዉ። ርግጽ ህግደፍ ነብሱ ከድሕንን ዕድመ ስልጣኑ ከንውሕን ዝምህዞ ተንኮላት፡ ኣብ ሕድሕድ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጥሮ ዘይምትእምማንን ዝምስርቶ ዘይቅዱስ ዲፕሎማሲያዊ ዝምድናታትን ግምት ኣይወሃቦን እዩ ማለት ኣይኮነን። እንተ’ቲ ወሳኒ ናይ ዘይምውጋዱ ምኽንያት ግን፡ ናይቶም ንምውጋዱ ዝቃለሱ ዘለዉ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ውዳበታት ድኽመት ምዃኑ ክሰሓት ዘይግበኦ ሓቂ እዩ። ድኽመትካ ምእማን መፍትሒ ንምርካብ ፍርቂ መንገዲ ምጉዓዝ ምዃኑ ከኣ ክዝንጋዕ ዘይግበኦ እዩ።
ናይቶም ንህግደፍ ስዒርካ ለውጢ ንምምጻእ ተሰሊፎም ዘለዉ ኣካላት ድኽመት፡ ብዝተፈላለዩ መልከዓት ዝግለጽ እዩ። እቲ ድኽመታት ገሊኡ በዓል ቤታዊ ገሊኡ ከኣ ወድዓዊ እዩ። እዞም ሓይልታት ብውሕዱ በዓል ቤታዊ ድኽመታቶም ንምውጋድ ካልእ ኣካል ክጽበይሉ ዘይግባእ እዩ። ካብዚ ጸገማትዚ ክወጽሉ ካብ ዝኽእልሉ መንገድታት እቲ መሰረታዊ ነቲ ተበቲኑ ዘሎ ናይ ለውጢ ዓቕሞም ናብ ሓደ መድረኽ ከሰልፍዎ ምብቃዕ እዩ። እዚ መዋጸኦ ኣብ ኢድካ ዘሎ ዋጋ ዘኽፍል እምበር ዘይከኣል ኣይኮነን። ስለዚ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ነቲ ዝከኣል እዮም ዘይክእልዎ ዘለዉ። እቲ “ወሳኒ ክንሱ ዝተዘንገዐ ተግባር” ዝበልናዮ እምበኣር ነቲ ሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ክትስለፍ ዘይምብቃዕ መሰረታዊ ሕጽረት ንምዝኽኻር እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ድምጺ እንከለዎ፡ ኣብ ዘየስመዓሉ ደረጃ ብምህላዉ እንተዘይኮይኑ፡ ድሌቱ ከምቲ “ኣሕዋት ምስ ዝሓብሩ ጸላኢ የባርሩ” ወይ “ዝሓበራ ኣጻብዕቲ ኣርቃይ የጸንብዓ” ዝብል ቁምነገር ብምስትውዓል፡ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ፡ ኣብቶም ዘሰማምዕዎም መሰረታዊ ዛዕባታት ሓቢሮም ኣንጻርቲ ወጻዒኡ ክቃለሱ ቀጻሊ ጸዋዒቱ ምዃኑ ብዝረኸቦ ጸቢብ ኣጋጣሚታት ዘንጸባርቖ ዘሎ እዩ። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ዝምርሕሉ ፖሊሲታትን ዘቕርብዎ ጸዋዒትን ምእንቲ ህዝቢ ኤርትራ ዝቃለስ ምዃኑ እዮም ዘቃልሑ። ህዝቢ ንጸዋዒቶም ሰሚዑ ኣብ ጐኒ ሓይልታት ለውጢ ንክስለፍ ናይ ወትሩ ምሕጽንተኦም እዩ። እንተኾነ ክንድቲ ሰሚዑ ኣብ ጐኖም ክስለፍ ደጋጊም ዝጽውዕዎ፡ ንሳቶም ግና ምሕጽንታኡ ክሰምዑን ክተግብሩን ክንድቲ ዝድለ ቅሩባት የለዉን። ጸዋዒት ህዝቢ ኤርትራ ብሓጺሩ “ንህግደፍ ስዒርኩም ናብ ራህዋ ንክንበጽሕ ኣንጻሩ ሓቢርኩም ተሰለፉ” ዝብል እዩ። ካብቲ ብዛዕባ ሓይልታት ለውጢ ቅር ዝብሎ ሓቢሮም ዝቃለስሉ መድረኽ ክፈጥሩ ዘምኽኣሎም ምዃኑ ከኣ ደጋጊሙ ኣተንቢሁ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ዛዕባታት ናይ ኣተሓሳስባ ጫፋት ሒዝካ ምውጣጥ ልሙድ ኣብ ዝኾነሉ ኢና እንርከብ። ጫፋት ሒዝካ ምጉታት ዕድመ ህግደፍ ከንውሕ እንተዘይኮይኑ ንዋላ ሓደ ናይ ለውጢ ኣካል ከምዘየዕውት ኣብ ተመኩሮና ዝረኣናዮ እዩ። እቲ ዘዕውት ካብ ጫፋት ምጉታት ወጺእካ ብመስርሕ እንካን ሃባን ምጽውዋርን ኣብ ማእከላይ ነጥብ ክትራኸብ ብምብቃዕ ጥራይ እዩ። ናይቲ ማእከላይ መራኸቢ ነጥቢ መዕቀኒ፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ባህጊ ክኸውን እንከሎ ከም ዘዕውት ከኣ ርዱእ እዩ። መባእታዊ ባህጊ ህዝቢ ኤርትራ ድማ ንህግደፍ ኣወጊድካ ህዝባዊ ልዕልና ብዘውሕስ፡ ብተሳትፎኡ ሕገመንግስታዊ ዲሞክራሲያዊ ስርዓት ምትካእ እዩ። እዚ ሓቢርካ ኣንጻር ወጻዒ ጉጅለ ናይ ምዕዋት ኣካይዳ ኣባና ዝጅመር ዘይኮነ፡ ብመትከል ብዙሕነታዊ ሓድነት ብዙሓት ዝተዓወትሉ መንገዲ እዩ። ነቲ ህዝቢ ዝደልዮን ዝጽበዮን ካብ ምዝርዛር ሰጊርካ፡ ብግብሪ ከምኡ ኮይንካ ምቕራብ ትብዓትን ተወፋይነትን ዝሓትት እዩ። ናብዚ ኩሉ ክትበቅዕ ከም ሓደ ኣገዳሲ ግንዛበ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት መወዳደሪ እምበር ምጻልእን መጻረፍን ጌርካ ዘይምርዳእ ኣገዳሲ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ቀንዲ ዘሻቕለና ኤርትራዊ ኣተሃላልዋን ናይ ለውጢ ቃልስናን እዩ። ኣብ ከባቢና ዝፍጠር ዘሎ ናዕብታት ነቲ ሻቕሎትና፣ ሻቕሎት ዝውስኸሉ ምዃኑ ድማ ኣዝዩ ዘሰክፍ እዩ። ኣብ ኢትዮጵያ-ትግራይ ተኣጒዱ ዝነበረ ውግእ ኣብ ርእሲ ሻቕሎት፣ ክሳብ ክንደይ ዋጋ ከም ዘኽፈለናን እንርደኦ እዩ። ኣብ መወዳእታ በቲ ደጋጊምና ዝኣመምናዮን ዝጸዋዕናዮን ኣገባብ ምፍትሑ ድማ ዘተባብዕ እዩ። ሎሚ ድማ ዋላኳ በሰላኡ እንተዘይሓወየ፡ ጉዳይ ትግራይ ሰላማዊ ምስርሕ ብምሓዙ እናተተባባዕና፡ ካልእ ኣዝዩ ኣሻቓሊ ናይ ጐረቤት ተርእዮ ኣብ ሱዳን ተፈጢሩ።
ብሰንክዚ ናይ ቃልስና ባይታ ኣብ ምምድማድን ህዝብና ኣብ ምዕቋብን ፍሉይ ታሪኽ ኣብ ዘለዋ ሱዳን ውግእ ምብርዑ፡ ኣብዚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ዓብይ እጃም ዝነበሮም ኤርትራውያን ተመዛቢሎም ንሱዳን ኣብ ዘዳውብ ከባብታት ኢትዮጵያ፡ ደቡብ ሱዳንን ቻድን ይሳቐዩ ኣለዉ። ብዓብይኡ ከኣ ገለን ተጨውዮም ገለን ድማ ዓቕሎም ምስ ጸበቦም መተካእታ ዝሰኣንሉ ምርጫ ወሲዶም ናብ ኤርትራ ኣትዮም ዝሳቐዩ ዘለዉ ዜጋታትና ውሑዳት ኣይኮኑን። ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ናይዞም ግዳያት ድምጺ ናይ ምዃን ሓላፍነት ኣለዎም። ዘስምዕዎ ድምጺ ኣድማዒ ዝኸውን ግና ብተናጸል ዘይኮነ፡ ብሓባር እዩ። ስለዚ እቲ “ኣገዳሲ እንከሎ ዝተዘንገዐ ዕማም” ዝበልናዮ ዕማም መድረኻዊ እውን እዩ።
