http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ጉጅለ ህግደፍ፡ ጸላኢ ህዝቢ ምዃኑ ብዘይካ እቶም ውሑዳት ኣገልገልቱ፡ ኤርትራውያን ዝተረዳድእሉ ሓቂ እዩ። ሓደገኛነት ህግደፍ ብዓብይኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝተጻዕነ ኮይኑ፡ ዞባዊ ታርኡ እውን ዘራጊ እዩ። ወጽዓን ጸረ ህዝቢ ተግባራትን  ህግደፍ ኣብ ኤርትራ ጥራይ ዝተደረተ ዘይኮነ፡ ናብ ወጻኢ ክግንፍል ዝጸንሐ ምዃኑ ናይ ቀረባን ርሑቕን ግዳያት ናይቲ ጉጅለ ደጋጊሞም ድከቶም ክሰትይሉ ዝጸንሑ እዩ። ነዚ ሓቂዚ ንምንጻር ጐረባብቲ ሃገራት ቅድሚት ዝስረዓር እየን።

ህግደፍ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ዘምልስ ባህርን ቅሩብነትን ስለ ዘየብሉ፡ እቲ ዝመርጾ ስልቲ ካብ ክውንነት ምህዳም እዩ። ከም መግለጺ ህድማኡ ድማ ኣቓልቦ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ናብ ውሽጡ ዝኸውን ናብ ደገደገ ከመዓዱ ዝድርኹ ተበለጽቲ ሸርሕታት ምእላም እዩ። ካብቲ ቀንዲ ጠምዛዚ ስልቱ ከኣ በብግዜኡ ንህዝቢ ኤርትራ ብዘሰክፍ፡ ንጐረባብቲ ሃገራት ከም “ጸረ ልኡላውነት ኤርትራ” ጌርካ ምስኣል እሞ ኣንጻረን ከከም ኩነታቱ ንሓንሳብ ግሁድ ንሓንሳብ ድማ ስዉር፡ ፕሮፖጋንዳውን ወተሃደራውን ወስታታት ምስዋር እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ብፍላይ ኣብቲ ቅድም ምስቲ ንልኡላውነቱ ዘለዎ ክብርን ናይ ምዕቃቡ  ቅሩብነትን እቲ  ዝባሃሎ ሓቂ እንዳመሰሎ ምስ ናይ ህግደፍ መሕብኢ ምምሃዝ ክነጉድን ክቡር ዋጋ ክኸፍልን ጸኒሑ እዩ። እናሓደረ እናወዓለ ግና ናይ ህግደፍ ምህዞታት “ተፈታሕካዮስ ቁጻር ጥራይ” ምዃኑ ምስ ተረድአ “ስለምንታይን ክሳብ መዓስን ክተት?” ክብል ክኢሉ።

ብሰንክዚ ተኹታዂ ተግባራት ህግደፍ፡ ግዳይ ካብ ዝኾና ጐረባቲ ሃገራት ሓንቲ ሱዳን እያ። ብተደጋጋሚ ኣንጻራ ሓጸርትን ነዋሕትን ውግኣት ከፊቱ። ነቲ ኣብ ሱዳን ብዕልዋ ናብ ስልጣን ዝመጸ ወተሃደራዊ መንግስቲ ብምቅዋም፡ ሲቪላዊ ምምሕዳር ንምትካል ህዝቢ ሱዳንን ብዙሓት ሓለይቲ  ወገናትን ዝረባረብሉ ዘለዉ ጻዕሪ ክዕንቅፍ ፈቲኑ ኣይተዓወተን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ብዘይኣፍልጦ ማእከላይ መንግስቲ ሱዳን፡ ተቓወምቲ ምብራቕ ሱዳን ናብ ኤርትራ ጸዊዑ ውዲት ክኣልም ዝወጠኖ’ውን ኣይተዓወተሉን። ዝምድናኡ ምስ ጅቡቲ ኣብ ደሓን ከምዘየለ ፍሉጥ እዩ። ጌና ክሳብ ሎሚ እውን ካብ ምስሕሓብን ህልኽን  ኢዱ ኣይኣከበን።  ካብ ሶማሊያ መቃድሾ ቅድሚ ሰለስተ ዓመታት ንክስልጥኑ ናብ ኤርትራ ዝተወስዱ ኣስታት ሓሙሽተ ሺሕ መንእሰያት ናብ ሃገሮም ክምለሱ ኣይፈቅድን ምስ በለ፡  ድሕሪ ናይ ዝተፈላለዩ ወገናት ተጽዕኖን መጠንቀቕታን ተገዲዱ ክመልሶም ጀሚሩ’ሎ። ገለ ካብኣቶም ኣብ ውግእ ትግራይ ኣእትይዎም ዝመቱ ምህላዎም ከኣ ኣዛራቢ ኮይኑ’ሎ። ኣብ ጉዳይ የመን ኢድ ብምእታዉ ብጽቡቕ ዓይኒ ዝረአ ኣይኮነን።  ምስ ግብጺ፡ ደቡብ ሱዳንን ኬንያን ዝኣመሰላ ናይዚ ዞባና ሃገራት ዘለዎ ዝምድና እውን ኣብ ዓመጽን ዘይምትእምማንን ዝተመስረተ እዩ።

ኣብ ውግእ ትግራይ ኢድ ከእቱ እንከሎ፡ እቲ ሓደጋ ካብ ትግራይ ዘይሓልፍ ዝመስሎም መራሕቲ ኢትዮጵያ ነይሮም እዮም። ህግደፍ  ግና ከምቲ መራሒኡ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ጉዳይና ስለ ዝኾነ ስቕ ኢልና ንርእዮ ኣይኮነን” ዝበሎ፡ ኣብ ትግራይ ዝሕንክረሉን ዝዘርገሉን ዕድል ምስ ጸበቦ፡ እነሆ ሎሚ ክሳብ ክልል ኣምሓራ ልሒኹ ኣሎ። ሓደገኛነቱ ክሳብ ክልል ኦሮሞ በጺሑ ኢሎም ዝኸሱ ፖለቲካዊ ውድባት ኢትዮጵያ እውን ኣለዉ።  እዚ ዘርእየና፡ እቲ ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንክሕባእ፡  ብቐጥታ ኣብዘይምልከቶ ዋኒን ኣትዩ፡ ንኢትዮጵያ ካብ ኢትዮጵያውያን ዝያዳ ከም ዝሓልየላ ተመሲሉ ይሕንክራ ከምዘሎ ዘርኢ እዩ። እቶም “ናይ ግዜ ጸገም መድሓኒና” ኢሎም ዝምርቕዎን ዝንእድዎን ዝነበሩ ኢትዮጵያውያን፡ ሎሚ ንዓኣቶም’ውን ሓደገኛ ምዃኑ ተገንዚቦም፡ ብወግዒ ክረግምዎን ክኹንንዎን ኣብ ዝለዓለ ጫፍ በጺሖም ኣለዉ።

ምስቶም ጉዳይ ኢትዮጵያ ሰላማዊ መንገዲ ኣብ ምትሓዝ ዓብይ ግደ ዝተጻወቱ፡ ኢጋድ፡ ሕብረት ኣፍሪቃን ካለኦት ተዓዘብቲ እቲ መስርሕ ሰላም ዘለዎ ዝምድና ዳርጋ ዘየለ እዩ። መራሒ ህግደፍ በቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ዝፍጽሞ በደል ስለ ዝሓፍርን ዝሓንኽን ኣብ ርክብ መራሕቲ ናይዘን ዞባውን ኣህጉራውን ትካላት ዘይሳተፍ ምዃኑ፡ ክሳብ ክንደይ ጽሉእን ንጹልን ኮይኑ ከም ዘሎ ዘመላኽት እዩ። ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ዓለምለኸ ኮሚተ ተሓላቒ መሰል ጋዜጠኛታት፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሚሪካ፡ ሕብረት ኤውሮጳን ካለኦት ጸለውቲ ትካላትን፡ በብግዜኡ ንኤርትራ ዝምልከት ኣብ ዘውጽእዎ ጸብጻባት፡ ናይቲ ጉጅለ ሓደገኛነት ዘይጠቅስ  የለን። ህግደፍ  ኣካይድኡ መዚኑ  ኣብ ምእራም ዘይኮነ፡ ኣብ ዘይሓላፍነታዊ ህልኽን ሕነ ምፍዳይን ዝነብር ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ጉዳይ ዩክረይንን ሩስያን ዝወሰዶ መርገጽን ተመሳሳሊ ተግባራቱን ሓደገኛነቱ፡ ኪኖ ኤርትራ፡ ዞባውን  ኣህጉራውን ዘራጊ  ከምዝኾነ ኣመስኪሩ እዩ።

ህግደፍ ካብ ሓቀኛ ክውንነት ምርሓቕ ባህሪኡ ስለ ዝኾነ፡ ነቲ ናቱ ዘይህዝባውን ዘይሓላፍነታውን ምርጫ ዝጠንቁ ጸገማት ኤርትራ፡ ናብ ካልኦት ከላግብን “ኣጓንየሙኒ” ብዝብል ከስተማስልን እዩ ዝስማዕ። ዝተፈላለዩ ግዱሳት ወገናት “ኣብ ልዕሊ’ቲ ህዝበይ እትብሎ ግህሰታት ትፍጽም ኣለኻ’ሞ ዓገብ” ክብልዎ እንከለዉ፡ ናብ ውሽጡ ተመሊሱ ኣብ ክንዲ ምምዛንን  ብመርተዖ ምምካትን፡ ብዓይኒ ጽልእን ዝርያን እዩ ዝርእዮም። ንኣብነት ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ኮሚሽን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ንምትግባር ንገዛእ ርእሱ ቅሩብ ዘይምዃኑ ሓቢኡ፡ ኣሜሪካን ካለኦት ሃገራት ምዕራብን  ከይትግበር ከም ዝዓንቀፋ ኣምሲሉ ክኸስስ እዩ ዝስማዕ። እዚ ኩሉ ዞባውን ኣህጉራውን ሓደገኛነቱ ንምሕባእ ዝምህዞ እዩ።

እቶም ቀዳሞት ግዳያት ኣተሓሳስባ ጉጅለ ህግደፍ ኤርትራውያን ኢና። ኣብቲ ኣንጻሩ ዝግበር ቃልሲ ቅድሚት ክንስለፍ ዝግበኣና እውን ባዕልና ኢና። እዚ ማለት ግና ናይ ቀረባ ይኹን ናይ ርሑቕን ምትሕግጋዝ  ኣየድልየናን  ማለት ኣይኮነን። “ህግደፍ ንዞባና’ውን ዘራጊ ሓይሊ እዩ”  ኣብ ትሕቲ ዝብል ሚዛን ፡  ናይቶም ብሰንኩ ሰላም ሓሪምዎም ዘለዉ ኣካላት ምትሕግጋዝ  ክንሓትት እንከለና፡ ናይቲ ጉጅለ ምውጋድ ካብ ኤርትራ ሓሊፉ ዞባዊ ረብሓ ‘ውን ኣለዎ ኢልና ስለ እንኣምን  ኢና። ስለዚ ህግደፍ ኣብ ኤርትራዊ ጥራይ ዘይኮነ ዞባዊ ሓደጋ’ውን ስለ ዝኾነ፡ ጐረባብትና ሃገራት ምስ ህግደፍ ዘለዎም ምትእምማን ዝጐደሎ ዝምድና ኣቋሪጾም፡ ምእንቲ ሰላም፡ ናይ ሕባር ረብሓን ሰናይ ጉርብትናን፡ ኣብ ምውጋድ እዚ ናይ ሓባርና ሓደጋ ከበርክቱ ንጽወዕ።

ርእሰ-ዓቀጽ ሰዲህኤ

ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን፡ ንክልተ ዓመታት ዝተኻየደ መሪር ደማዊ ውግእ ካብ ዞባና ሓሊፉ ኣህጉራዊ ኣሻቓሊ ኣጀንዳ ኮይኑ ከም ዝጸንሐን ጌና ኣብ መስርሕ ምቁራጹ ዘሎ ናይ ቀረባ ተዘክሮ እዩ። ናይዚ ውግእ ተጋጠምቲ ኣካላት ብግሁድ፡ በቲ ሓደ ገጽ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ጉጅለ ህግደፍን ሓይሊ ኣምሓራን ክኾኑ እንከለዉ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ኮይኖም ጸኒሖም። ብድሕሪ ነፍሲ ወከፎም ተሰሊፎም ዘዕጥቑን ዘስንቑን ሓይልታት ኣይነበሩን ማለት ግና ኣይኮነን። እዚ እቲ ወተሃደራዊ ኣሰላልፋኡ ኮይኑ፡ ኣብ ዲፕሎማስያውን ፖለቲካውን መዳያት እውን ክንጸባረቕ ጸኒሑ እዩ።

ውግእ ምስተጀመረ ገለ ወገናት ካብቶም ተዋጋእቲ ዝድግፍዎ ክስዕረሎም፡ ናይ ንዋትን ሞራልን ደገፍ እናሃቡ ናብ ሰዓራይን ተሰዓራይን እንዳደፍኡን ከጋድዱን ተራእዮም እዮም። ብኣንጻሩ ካለኦት ወግናት፡ መሪር ሳዕቤንን ዕንወትን ናይቲ ውግእ ተገንዚቦም፡ ውግእ ደው ኢሉ ክልቲኦም ወገናት ተዓወቲ ዝኾንሉ መፍትሒ ንክርከብ ዘኽእል ዘተ ሰላም ክካየድ ተጽዕኖ ክፈጥሩን ክምሕጸኑን ጸኒሖም። ምክፍፋል ኤርትራውያን ኣብ ኣረዳድኣን ኣፈታትሓን ናይዚ ውግእ ካብዚ ወጻኢ ዝረአ ኣይነበረን። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ኣካል ናይቲ “ውግእ ተቛሪጹ ሰላማዊ መዋጸኦ ክርከብ፡ ኩሉ ዘጋጠመ ሰብኣዊ ቅልውላው ብቕልጡፍ ክሓውን ተሓተቲ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ክቐርቡን” ክጽውዕ ምጽንሑ፡ ድሕሪ’ቲ ውግእ ምጅማሩ  ብተደግጋሚ ብትካላቱ ከውጸኦም ዝጸንሐ መግለጽታት ህያው ምስክር እዮም።

ድሕሪ ናይ ክልተ ዓመታት ንብዙሓት ዘደንጸወ፡ ብሚልዮን ዝግመት ህይወት ሰባት ዘጥፈአን ብቢልዮናት  ዶላር ዝግመት ክሳራን ዕንወትን ዘስዓበን ደማዊ ውግእ፡  ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ቅድም ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ደሓር ድማ ኣብ ኬንያ ውዕል ሰላም ተኸቲሙ። እቶም ከተምቲ ናብቲ ስምምዕ ንክበጽሑ፡ ናይ ዝተፈላለዩ ግዱሳት ኣካላት ተጽዕኖን ምሕጽንታንኳ እንተነበረ፡ እቲ ቀንዲ ደራኺ ድፍኢት ግና ከምቲ “ንሰብሲ ልቡ እምበር ሰብ ኣይዓርቆን እዩ”  ዝበሃል፡ ናይ ክልቲኦም ወገናት ቅሩብነት እዩ። ድሕሪ ምኽታም እቲ ስምምዕ፡ “ስለምንታይ ሰላም ድሕሪቲ ኩሉ ህልቂትን ዕንወትን?” ዝብል ናይ ብዙሓት ሕቶ ኮይኑ ጸኒሑ። መልሱ ብዙሕ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ ክጠቓለል እንከሎ“በቲ ዝወረደ ዕንወት ተጣዒስካን  ካብ ሕሉፍ ጌጋኻ ተመሂርካን፡ ኣብ ክንዲ እቲ ዕንወት  ዝቕጽል ንምኹላፉ ዝዓለመ’ዩ”  ዝብል ምዃኑ እቶም ዝምልከቶም ኣካላት ክህብዎ ካብ ዝጸንሑ መብርህታት ምርዳእ ይከኣል።

ሓንሳብ ዝሓዝካዮ መንገዲ፡ ናብ ደሓን ከም ዘይወስደካ ተረዲእካ፡ ካብ ተወሳኺ ክሳራ ንምድሓን፡ ዝሓሸ መንገዲ ምቕያስ ቅኑዕ ኮይኑ፡ ከም ናይ ህግደፍ ዝኣመሰለ ገታር ኣተሓሳስባ  ግና ኣይክእሎን እዩ። ነዚ ለባም ኣገባብ ዝመርጽዎን ዝኽእልዎን፡ ናይ ህዝብን ሃገርን ድሕነት ዘሻቕሎም ምምሕዳራት እዮም። ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ፡ ንመስርሕ ሰላም ክቃወምዎ እንከለዉ፡ መተካእተኦም ውግእ ምቕጻል እዩ። ሳዕቤኑ ከኣ ኣብ ዕንወትን ህልቂትን ምንባር እዩ። እዚ ብትዕቢት ዝዓወረ ምርጫ፡ ኣብዚ ዞባና ብዓብይኡ ህግደፍ ዝልለየሉ እዩ። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ከኣ ናይዚ ሃፈጽታ ከይጸልዎም ክጥንቀቑ ይግበኦም።

ከምቲ “እቲ ሰይጣን ኣብቲ ዝርዝር’ዩ ዘሎ” ዝበሃል፡ “ስምምዕ ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃን ኬንያን ክትግበር ድዩ ኣይትግበርን?” ዝብል ናይ ብዙሓት ደለይቲ ሰላም ጥርጠራ ዝተሓወሶ ስኽፍታ ነይሩ። ኣብ ሰላም ረብሓ ዘየብሎምን ኣብ ህውከት ተሓቢኦም ክነብሩ ዝደልዩን እቲ ውዕል  ክፈርስ ከንቱ ተስፋ ነይርዎም። ብግብሪ ግና ነቲ ናይ ብዙሓት ስግኣት ናብ ትብዓት ብዝቕይር ኣውንታዊ መስርሕ ይቕጽል ኣሎ። እቲ ደማዊ ውግእ ከሕደሮ ዝኽእል ምቅሕሓር ኣብ ግምት ኣእቲኻ፡ እቲ ሒዝዎ ዘሎ ኣንፈትን ቅልጣፈን ተስፋ ዝህብ እዩ። እቲ ንህዝቢ ኤርትራ ደም ዘንብዕ ዘሎ ጉጅለ፡ ናይዚ ውዕል ሰላም ቁጽሪ ሓደ ስግኣት ኮይኑ ምህላዉ በቲ ሓደ ወገን የገርም፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ንኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ ንዞባና’ውን ኣስጋኢ ኮይኑ ከምዘሎ የመልክት። ህግደፍ ኣብ ክንዲ በቲ ኣተኣታትዋኡ ናብ ውግእ ትግራይ ዝሓፍር፡ ኣብ ምውጻእ ምዕጥጣዩ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ከይተረፈ ክሳብ ክንደይ ደረቐኛ ዘራጊ ሰላም ምዃኑ ተቓሊዑ እዩ። ምስዚ ኩሉ ከምቲ ኣቦመንበር ሰዲህኤ፡ ኣብ ናይ 10 ታሕሳስ 2022 ፍሉይ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ “ህግድፍ  ዝነበሮ ዕላማ ሰለ ዘየዕወተ በቲ ስምምዕ ኣብ ክንዲ ዝምእዘዝ፡ ካልእ ኣብ ውግእ ከንብሮ ዝኽእል ኲነታት ካብ ምምሃዝ’ኳ ዘይዓርፍ እንተኾነ፡  ውዒሉ ሓዲሩ ግና ክወጽእ ክግደድ እዩ ።” ዝበሎ፡ ብፍቶት ዘይኮነ ብግዲ ክወጽእ እዩ።

ኢትዮጵያውያን ደም ካብ ዘፋሰሰ ኣዝዩ በሊሕ ፍልልያት እዮም ናብዚ ስምምዕ በጺሖም። ናብ ምርድዳእ ዝበጽሑ ናይ ድሌታቶም ጫፋት ብምዕዋት ዘይኮነ፡ ብናይ ሕድገትን ምክእኣልን መርሆ መትከል “እንካን ሃባን” ብምትግባር እዮም። ዋላ’ኳ “ስለምንታይ ጫፋት ለቒቖም ብሕድገታት ኣብ ማእከላይ ፍታሕ በጺሖም?” ብዝብል ነቲ ስምምዕ ዘይተቐበሉ ሒደት ወገናት እንተ ተራእዩ፡ ነቶም ንኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡  ንዞባና እውን ኣብነታዊ ኣብ ዝኾነ መፍትሒ ዝተሰማምዑ ዝንእድዎም ዘለዉ ኣካላት ብዙሓት እዮም። ህግደፍ ግና ካብቶም ውሑዳት ኣብ ክንዲ ብስዕረቶም ዝእመኑ፡ መንገዲ ሰላም ንድሕሪት ክመልሱ ዝጽዕሩ ዘለዉ ቀዳማይ ዝስራዕ ኮይኑ’ሎ።

ኤርትራውያን ናብ ከምዚ ዓይነት ህግደፍ ዝሳተፎ ሓላፍነታዊ መስርሕ ሰላም ክንበጽሕ ኣይንኽእል ኢና። ምኽንያቱ ህግደፍ፡ ድሌት ህዝቢ ዘቐድም፡ ሕድገት ዝገብር፡ ምጽውዋርን ምክእኣልን ዘተባብዕ ኣተሓሳስባ ዘየብቁል ምድረ-በዳ ስለዝኾነ። እቶም ኣንጻር ህግደፍ ንቃለስ ዘለና ሓይልታት ለውጢ ግና ፍልልያትና ዘይመሰረታውን ዘይተዳመየን ኮይኑ፡ ንፍልልያትና ብምምሕዳርን ኣብቲ ዘሰማምዓካ ብምትካልን ብናይ ሓባር ተበግሶ ክውገን ዝኽእል እዩ። ናብዚ ንምብጻሕ፡ ካብ ናይ ደቡብ ኣፍሪቃ መስርሕ ሰላም ተማሂርና፡ ነቲ ክሳብ ሎሚ ክድንጒ ዘይነበሮ መስርሕ ሓቢርካ ምስራሕ መዕለቢ ክንገብረሉ ኣብ ቅድሜና ዘሎ መተካእታ ዘየብሉ መድረኻዊ ዕማም እዩ።  

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

እነሆ “2022 ዓሚ፡ 2023 ድማ ሎምዘበን” ኣብ ዝበሃላሉ ናይ ግዜ ዑደት በጺሕና። እዛ “መጻእኩ” ትብል ዘላ ሓዳስ ዓመት ብግደኣ “ዓሚ” እትበሃለሉ ናይ ግዜ ዑደት’ውን ክመጽእ እዩ። ወዮ ኩሉሳዕ፡ ናይ ግዜ ቀጻሊ ጉዕዞ ፍጥነቱ ዘይቅየር ምዃኑ  ስለ ዘይወሓጠልናን ማዕሪኡ ስለ ዘይንስጉምን ከኣ “እዛ ዓመት እዚኣስ ከይተፈለጠትና ሓሊፋ” ኢና ንብል ። ከብቲ ልሙድ መስርሕ ዘይወጸት ክነሳ፡ “ንሓንሳ ቀልጢፋትና ንሓንሳብ ድማ ደንጉያትና” ምባልና ልሙድ እዩ። ኣብታ ዓመት ሰብ ብዘምጽኦ ሕሰምን መከራን ብምምራር “እንኳዕ እዚኣስ ሓለፈትልና”፡ ብዝብል ምስጋናና እንገልጸሉ’ውን ኣሎ። በዚ ኮነ በቲ “እንኳዕ ናብ ሓድሽ ዓመት 2023ን በዓላት ልደተ-ጥምቀትን ብሰላም ኣብጸሓና ኣብጸሓኩም።”

እቲ ናይ ዓመታት ምትኽኻእ ክንስዕቦ እንተዘይኮይና ጠጠው ከነብሎ፡ ከነቐልጥፎ ወይ ከነደንጉዮ ኣይንኽእልን ኢና። እቲ ንሕና ኣብ መስርሕ ጉዕዞ ምስ ግዜ ክንገብሮ ዝግበኣና ከምቲ “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝበሃል፡ ዝተዋህበካ ናይ ግዜ ዕድል ዘይምብኻንን ኣብ ኣጠቓቕማኡ ምውሕላልን ምስትውዓልን እዩ። ዓሚን ሎምዘበንን ዝረኻኸበኦ ሓላፍነትን ዕማምን ኣለወን። እቲ ዝረኻኸበኦ እቲ ንሕና እንሰርሖ እዩ። ንሕና ምእንቲ ኣብ ሎምዘበን ዕዉታት ክንከውን፡ ኣብ ባሕቲ ዓመት ሰናይ ትምኒት ምግልላጽ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንናይ ዓሚ ተመኩሮና ክንግምግሞ ይግበኣና። እዛ ናይ ዓመታት ምርኽኻብ ንዓመታ’ውን ቆጸረኣ ኣኽቢራ ከም እትመጽእ ካብ ግምትና ወጻኢ ክኸውን ኣይግበኦን። ናይ ገምጋምና ቀንዲ ዕላማ ከኣ፡ ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ዘጋጠመና ሕጽረት ተመሊስና ንምውጋድ ዘይኮነ፡ ካብኡ ተማሂርና ኣብ ዝሓሸ ደረጃ ንክንርከብን ዳግማይ ንከይንጋገን  እዩ።

ኣብዛ ጉዕዞኣ ወዲኣ ዓሚ ክትበሃል ተቐሪባ ዘላ 2022፡ ኤርትራን ህዝባን ከመይ ከም ዝሓለፍዋ  ኩልና ንርደኦ ኢና። ነቶም ጉዳይ ህዝቢ ዘይዓጦምን ሕልናኦም ንህግዲፍ ዘረከቡን ውሑዳት ገዲፍካ፡ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብሰንኪ  ጨካንን ጠላምን ተግባራት ጉጅለ ህግዲፍ፡ ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመታት “ኣዝዩ ሕማቕ ነይሩ” ምባሉ ኩልና እንረዳደኣሉ እዩ። ከምቲ “ነቲ ዝኸፈአ ዝገደደ ኣለዎ” ዝበሃል፡ ጭካነ ህግዲፍ በዚ ክሳብ ሕጂ ዝተዓዘብናዮ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ክወርድ ዝጸንሐ ጭቆና  ጠጠው ዝብል ዘይኮነ፡ ክሳብ ተሳዒሩ ኣብ ኢድ ህዝቢ ዝወድቕ፡ ኣብ 2023 ዝገጠመና ብደሆ’ውን ቀሊል ስለ ዘይከውን ዝያዳ ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ክንቅረበሉ ይግበኣና።

ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ከም ዝተዓዘብናዮ፡ ህግዲፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ኢዱ ኣእትዩ ኤርትራዊ መንእሰይ ኣብ ዘይጉዳዩ “ከጠጥቕ’ዩ” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ትጽቢት ኣይነበረን ይኸውን።  እንተኾነ ኮይኑስ፣  ብግብሪ ኤርትራውያን መንእሰያት ከም ዝሞቱ፡ ዝተማረኹ፡ ዝሰንከሉን ሃላዋትቶም ከም ዝጠፍአን፡ ንምርግጋጽ ካብ ጉጅለ ህግደፍ ሓበሬታ እንጽበየሉ ዘይኮነ፡ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር እዩ። እቶም ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ናይ ህግዲፍ ኣበር ንምኽዋል፡ “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣይኣተወን” ክብሉ ዝጸንሑ ኣብ ዓመተ-2022 ኩሉ ሓሶታቶም ተቐሊዑ ብመርተዖታት ስለ ዝተረጋገጸ መልክዕ ቀይሮም “ኣይወጽእን እዩ” ኣብ ምባል ኣለዉ። እዚ “ዒራ ዘይስንኻ ሑጻ ቆርጥመሉ” ከም ዝባሃል፡ ህይወት ኤርትራዊ መንእሰይ ዘይዓጦም ምዃኖም ዘርኢ’ዩ። ኤርትራውያን ወተሃደራት ኣብ ዓውዲ ውግእ ትግራይ ተማሪኾም ዘጋጠሞም መከራ ነጊረሙና እዮም። “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ፡ ኣብ ምቕታል ሲቪልን ምርሳይ ንብረቱን ተሳቲፉ” ዝብል ስማዕ፡ ነቶም ቀተልትን ራሰይትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ዘይወዓሎ ኤርትራዊ እውን ዘሕፍርን ርእሱ ዘድንን ስማዕ ኮይኑ’ሎ። እዚ ጉዳይዚ  ካብ ሓሜትን ሕሹኽሹኽን ሓሊፉ ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና እውን ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ክንከታተሎ ዝጸንሕና እዩ። ኣብ 2023 ድማ መስርሕ ደቂቕ ምጽራይ ጌና ቀጻሊ እዩ።

ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ዝተራእየ እዚ ጥራይ ኣይኮነን። ኢትዮጵያውያን ፍልልያቶም ብሓይሊ ንምፍታሕ ዝወጠንዎ እሞ ህግደፍ ተደርጊምዎ ዝጸንሐ ውግእ “ኣየዋጸናን እዩ” ኢሎም መንገዲ ሰላም ዝሓዝሉ ኩነታት እውን ኣብ ዓመተ 2022 እዩ። እዚ ህርፋን ውግእ ህግደፍ ዝኾለፈ መንገዲ ሰላም፡ ኣብ መስርሕ ትግባረ ብቕልጡፍ ይስጉም ኣሎ። 2023 ከኣ ነቲ መስርሕ ተረኪባ ኣብ መፈጸምታ ናይ ምብጽሑ ሓላፍነት ክትርከብ እያ። ውጽኢት ናይዚ መስርሕ ሰላም፡ ረብሓኡ ብዓብይኡ ንኢትዮጵያ ኮይኑ፡ ኤርትራውያን ከም ጐረቤት በቲ ሽግር ብኣሉታ ክንጽለው ዝጸናሕናን ንዞባናን ዘለዎ ፋይዳ እውን ልዑል እዩ።

2023 ካብ 2022 ትርከቦ ዘላ ሓላፍነት ብደረጃ ዓለም እንተመዘናዮ፡ ብፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ቅልውላዋት ዝግለጽን ዝሑል ውግእ እንደገና ከይክሰት ዝስገኣሉን  ኣዝዩ ከቢድ ኩነታት እዩ። ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይና እንተመጺእና ከኣ ጉጅለ ህግዲፍ ቀንዲ ተዋሳኢ፡ ኮይንሉ ዝጸንሐ ውግእ ኢትዮጵያ ናብ ሰላማዊ መፍትሒ ከዘንብል እንከሎ፡ ህግደፍ ግና፡ ጋና ውግእ ዝቕጽለሉ ኩነታት ንምርካብ ኩሉ ይፍንቀለለይ እዩ፡ ዝበሎ ኣእማን ኣብ ምፍንቃል ይርከብ። ብግብሪ ግና ዝያዳ ኣብ ዝተነጸለሉን ዝተቓለዓሉን ደረጃ ምህላዉ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። ኣብ መንጎ ሱዳንን ኢትዮጵያን ዘሎ ምትፍናን ንሓንሳብ እንዳ ዘሓለ ንሓንሳብ ድማ እንዳወዓየ መጻኢኡ ኣብ ዘይግመት ደረጃ ኣሎ። ሱዳናውያን ብዕልዋ ዝመጸ ወተሃደራዊ መንግስቲ ተቓዊሞም፡ ሲቪላዊ ምምሕዳር ኣብ ምትካል ኣብ ቀጻሊ ዘተባብዕ ቃልሲ ኣለዉ።

ኣብ ኤርትራ ዝጸንሐ፡ ኩሉ ዓይነት ሕሰምን መከራን ኣብ ዓመተ 2022  መሊሱ ገዲዱ እምበር ኣይነከየን። እኳ ደኣ ብሰንክቲ ኣብ ትግራይ ክካየድ ዝጸንሐ ውግእ፡ ናብ ዓውዲ ውግእ ዘይከተትኩም ብዝብል፡ ማእሰርቲ ስድራቤታት፡ ምዕጻው ኣባይቲ፡ ምርሳይ ንብረትን ጥሪትን ካልእ ግፍዕታትን ተወሲኽዎ ሰማይ ክዓርግዩ ጸኒሑን ዘሎን። ነዚ ኩሉ ስግኣታት ናብ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ዝስከም ከኣ ሎሚ’ውን ብዓብይኡ ባዕሉ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ እምበር፡ እቲ መዕጸዊ እንተዘይኮይኑ መኽፈቲ፡ ውግእ እንተዘይኮይኑ ሰላማዊ መንገዲ ዘይፈልጥ ጉጅለ ህግዲፍሲ፡ ሓንሳብን ንሓዋሩን ካብቲ ቅኑዕ መስመር  ስለ ዝወጸ  ናብ ደሓን ክምለስ ዘይሕሰብ እዩ።

ኣብዛ ሓዳስ ዓመት  2023 ምስ መላእ ህዝብና ኮይና፡ ካብ ጨንቂ ናብ ራህዋ ፈንጢስና ክንሰግር፡ ብዙሓት ካብ ዝሓለፈ ተማሂርና ከነዕርዮም ዝግበኣና ዘይስገሩ ቅድመ-ኩነታት ኣለዉ። ካብቲ መሪሕ ግደ ዝጻወት እሞ ግድን ክማላእ ዝግበኦ ቅድመ-ኩነታት ሓደ፡  ንስለ ምጭራሕን ምእዋጅን ዘይኮነ፡ ብግብሪ ሓቢርካ ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር ጽላል ብናይ ሓባር ንቕሎን ተሳትፎን ክትቃለስ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን እዩ። እዚ ንህግደፍን መጋበርያታቱን ስለ ዘርዕዶም፡ ንኸይዕወት ክጻብእዎ ባህርያዊ’ዩ።

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ እቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ዝጀመሮ እሞ ኣብ መፈጸምታ ዘየብጸሖ ዕማማቱ ምትግባር፡ ናይ መጻኢ ዓመት ዕማማቱ ኣካል  ክኽውን እዩ። ኣብ ርእሲዚ፡ ብመሰረት ቅዋሙ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ኣርባዕተ ዓመት ዝጋብእ ስሩዕ ጉባአኡ ኣብ 2023 ወርሒ ሓምለ ከካይድ እዩ። ድሮ ነዚ ንምዕዋት ኩሎም ኣካላቱ ብዙሕ መዳያት ኣብ ዘለዎ መስርሕ ምስንዳእ ኣልዉ። ስለዚ ምዕዋት 4ይ ጉባአ፡ ናይ መላእ ኣካላት ሰዲህኤ  ሓደ ናይ 2023 መሪሕ ዕማም ክኸውን እዩ።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ህዝቢ ኤርትራን መሪሕ ውዳበታቱን ኣንጻር ህግደፍ ዝቃለስሉ ዘለዉ ምኽንያት ብቑዕን ርትዓውን  እዩ። ናይ ምቅዋሞም  ማእከላይ ሕመረት ድማ እቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐን ዘሎን  ኩለ-መዳያዊ ጭካነን በደልን እዩ። ህግደፍ ዝፍጽሞ በደላት ነዊሕ ዕድመን ስፍሓትን ስለ ዘለዎም፡ ወሰን ኢልካ ካብ ምዝርዛሩ፡ “ዘይፈጸሞ ዓይነት ግርፍዒ የለን” ኢልካዮ ምሕላፍ  ይምረጽ። ካብቲ ቀንዲ ቀንዱ  ኣብነት ንክኸውን ዝኣክል ንምጥቃስ ግና ህግደፍ፡  ብዘይሕገ-መንግስቲ ዝገዝእን ብህዝቢ ከይተመርጸ ዝመርሕን፡ ናይ ህዝቢ መሰል ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ዝገፍፍ፡ መንእሰይ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ዝመሃርን ንቡር ማሕበራዊ ህይወት ዝምስርትን ኣብያተ-ትምህርቱ ኣዕጽዩ፡ ናብ ውትህድርና ክስለፍ ዘገድድ፡ ናጽነት ማሕበራዊ ኣገልግሎት ምርካብን ቁጠባዊ እቶት ምዕባይን ዘይፈቅድ፡ ብሕጋውን ሰላማውን ኣገባብ ክፍታሕ ዝግበኦ ምስሕሓባት ኣተዓባብዩ፡ ውግእ ብምኽፋት ኤርትራ ምስ ጐረባብታ ከምትዳመ ክገብር ዝጸንሐን ዝቕጽሎ ዘሎን ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ እዩ።

ህግደፍ ብህዝቢ ኤርትራ ዝተኸፍለ ክቡር መስዋእትን፡ ብሰንኩ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ክወርድ ዝጸንሐ፡ ሞት፡ ምምዝባል፡ ዕንወት ንብረትን ምጽሕታር ጽልኢ ምስ ጐረባብቲ ህዝብታትን ስለ ዘይዓጀቦ፡ እናሓደረ ብዘስደምም ቅኒት ተጠሊዑ፡ “ኣይከሰርናን” ምባሉ ብዙሕ ትርጉም ዝሓዘለ መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ኮይኑ፡ ብዓብይኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ዘለዎ ክቱር ንዕቀት መርኣያ እዩ። ድሕሪዚ ህዝቢ ኤርትራ፡ ከምቲ “ኣድጊ ንዝገበረካስ ጠይቂ ግበሮ” ዝበሃል፡ ነቲ ብቓንዛኡን ክሳራኡን ዝጻወት ዘሎ ጠላም ጉጅለ፡ ብውሽጡ ዘይኮነ፡ ብዝስማዕ በሪኽ ድምጺ፡ “ንስኻ ኣይናትናን፡ ንሕና’ውን ኣይናትካን” ክብሎ መተገብአ። ከምኡ ዘይምግባሩ  ካብቲ ንህግደፍ መሊሱ ዘሻድኖ ዘሎ ተረኽቦታት ሓደ ምዃኑ ኣሉ ዝበሃል ኣይኮነን።

መራሒ ህግደፍ ኣብ ኢትዮጵያ ከይዱ ፈዳሕዳሕ ኣብ ዝበለሉን ኣቐዲሙውን ኣብ ኤርትራ ኮይኑ “ኣይከሰርናን” ምስበለን፡ ብፍላይ ካብቶም ኣምለኽቱ፡ ኣእዛኖም ምእማን ዝሰኣኑ ብዙሓት ነይሮም። ምስ ደጋገመሎም ግና ጠላም መልእኽቱ ንኹሉ ብሩህ ኮይኑ። መንፈስ ናይ ኣበሃህላኡ፡ ነቲ ቅድም ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጸሞ በደልን ጥልመትን መሊሱ ዝድርዕ ብደዐ እዩ። ገለ ህግደፍ ኣብ ንቡር ኩነታት ዝነብር ኣካል ዝመስሎም ዘይቀበጹ ኤርትራዊ ወገናት፡ ኣብቲ “ኣይከሰርናን” ዝበሎ መእረምታ ክገብር እናተጸበይዎ እንከለዉ፡ ብኣንጻሩ  ነቲ ዕብዳኑ መሊሱ ብዘበርኽ ደረጃ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ፡” ዝብል ሸርሑ ከተግብር ናብ ውግእ ትግራይ ተነቚቱ።

ህግደፍ ናብ ውግእ ትግራይ ዝኣተወ፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ናይ ቅድም ተግባሩ  ደም ከም ዝነበዐ  ዘንጊዑ ዘይኮነ፡ “ኣበይ ከይበጽሕ” ብዝብል ንዕቀት  እዩ። ብሰንክዚ እኩይ ተግባሩ ከኣ እቲ ስንብራቱ ክሓዊ ዝነበሮ ህዝቢ ኤርትራ መሊሱ፡ ብሞት፡ ብምስንካል፡ ደሃይ ብምጥፋእ፡ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ልዕሊ ሻቕሎት ሓዘን ደሪቡ። ህዝቢ ኤርትራ ክዕንገለሉን ማሕበራዊ ኣገልግሎት ክረኽበሉን ዝነበሮ ሃገራዊ ንብረትን ጸጋን ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ዓንዩ። ህግደፍ ግና ናይ ውግእ ነጋዳይ ስለ ዝኾነ፡ እንተስ ኣእሚኑ እንተስ ኣደናጊሩ፡ ናብ ህዝብና ዘይበጽሐ ሕቡእ  መኽሰብ ኣኻዕቢቱ ከም ዝኸውን ይግመት። እቲ ኩነታት ጌና ሕጂ እውን ኣብ መስርሕ ስለ ዘሎ፡ እቲ ኣንጠልጢሉ ዘሎ ደበና መዓት ኣብ ልዕሊ ህዝብና እንታይ ከም ዝዘንብ ኣይተፈልጠን።

በደልን ገበንን ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ሃገር ንኤርትራን ልኡላውነታን ኣብ ሓደጋ ዘውድቕ እዩ። እንተኾነ ኤርትራ ናይ ህዝባ እምበር፡ ናይ ህግደፍ ብሕታዊት ኩባንያ ስለ ዘይኮነት፡ ህግደፍ ናብ ዕዳጋ ኣውሪዱ ኣይክዋገየላን እዩ። ንኤርትራ ብሸሓኒ ዘረክቦም ዝመስሎም ህሩፋት መሻርኽቱውን ነዚ ከይዝንግዑ ነዘኻኽሮም። ካብቲ ንልኡላውነት ኤርትራ ናብ ሓደጋ ዘቃልዕ ምውጥዋጥ ህግደፍ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ በብግዜኡ ቀይሕ መስመር እናሰገረ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ዝበሎም ንኣብነት ምጥቃስ ኣገዳሲ እዩ። “ምትግባር ቀያድን ናይ መወዳእታን፡ ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምልከት ዘልዕሉ ዝተጀመረ ሰላምና ክዘርጉ ዝደልዩ ወገናት እዮም፡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝብታት እዮም ዝብሉ ሓቅን ታሪኽን ዘይፈልጡ እዮም፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ንክመርሓና ንቓለዓለም ዘይኮነ፡ ብልበይ  ይፈቕደሉ ኣለኹ፡ ኣነ ከኣ ምስኡ ኣለኹ።”  ዝበሎ፡ ምልክት ሓደገኛ ክድዓት ስለ ዝኾነ፡ ወርትግ ክዝንጋዕ ዘይግበኦ እዩ። በዚ ተተባቢዕም ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ ዝምድሩን ዝጽሕፉን ዘለዉ ኢትዮጵያውያን  ብዙሓት ምዃኖም ከኣ ዘቕስን ኣይኮነን።

ህግደፍ ነዚ ኩሉ ጉዱ ኣቐሚጡ፡ ናብዚ ሎሚ ኣወጻጽኣኡ ኣጸጊምዎ ዘሎ ውግእ ትግራይ ዝኣተወሉ ሓቀኛ ምኽንያት ሓቢኡ፡ “ምእንቲ ልኡላውነት ኤርትራ እየ ናብ ውግእ ትግራይ ኣትየ”  ክብልን ነዚ ዘቃልሕሉ ብዙሓት ዘየገናዝቡ ኣፈኛታት ከዋፍርን እንከሎ፡ ህዝቢ ኤርትራ ክከታተሎ ጸኒሑ እዩ። ህግደፍ ብኽንዲዚ ደረጃ ክሕስውን ከተዓሻሽውን እንከሎ፡ እቲ መስዋእቱ ተዘንጊዑ ልኡላውነቱ  ዝተጋህሰ ህዝቢ ኤርትራ፡ ደድሕሪ ናቱ ሓሸውየ ዝቆጻጸ ዘሎ ይመስሎ ይኸውን። እዚ ግምቱ  ዘመልክቶ ከኣ ንዕቀቱ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ክንደይ ደረቱ ዝሓለፈ ምዃኑ  እዩ። ሕጂ ድማ እቶም ኣብ ትግራይ ዝጠፍኡ መንእሰያት ኣብ ምንታይ ጠፊኦም ከም ዝብሎም፡ እንግምቶ፡ኳ እንተኾነ፡ ጽባሕ ከኣ ብጋህዲ ካብ ጠባሪ ልሳኑ እንሰምዖ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እምበኣር፡ ህግደፍ ለጋጊቡ ብዘቕርበሉ ናይ ሓሶት ምኽንያት ክደዓዓስ ዘይኮነ፡ “ስለምንታይ፡ ንረብሓ መንከ?” ብዝብል ሕቶ ከዋጥሮን፡ ደጊም ምስኡ ከምዘየለ ከቕብጾን ኣብ ቅድሜኡ ዘሎ ሓላፍነት እዩ።